جمهورى گابن

گابن با مساحت 267667 كيلومتر مربع وسعت در غرب افريقا و كنار اقيانوس اطلس و در همسايگى كشورهاى كامرون، گينه استوايى و كنگوى برازاويل واقع است. خط استوا از اين كشور نيمه كوهستانى مى‏گذرد. كناره‏هاى آن جلگه‏اى بخش اعظم آن را جنگل مى‏پوشاند.

پرتقال در قرن پانزدهم ميلادى آن را كشف نمود و تحت‏سيطره گرفت ولى نفوذ ساير اروپائيان در آن بدليل انبوهى جنگل و ارتفاع زياد تا اواسط قرن نوزدهم به تاخير افتاد. در سال 1839م قواى فرانسه در آن پايگاهى بدست آوردند و در سال 1990م گابون جزئى از كنگو فرانسه شد و در سال 1910م گابن و سه عضو سابق افريقاى استوايى فرانسه يعنى كنگو، چاد و افريقاى مركزى يك اتحاديه و يك سازمان ادارى مشترك براى حمل و نقل و ارتباطات تشكيل دادند و بالاخره در سال 1960م اين كشور به استقلال دست‏يافت. مركز حكومت آن شهر ليبرويل است و تنها پايتخت جهان مى‏باشد كه بر روى خط استوا قرار گرفته است.

در سال 1967م پس از مرگ لئومبا (اولين رئيس جمهور گابن) آلبرت برنارد بونگو ⁽¹⁾ به رياست جمهورى رسيد وى پس از مدتى كيش مسيحى را تغيير داد و اسلام را اختيار نمود و نام خود را بع عمر تبديل نمود و راهى سفر حج‏شد. با وجود آنكه 30% مردم گابن مسلمان هستند اين كشور عضو سازمان كنفرانس اسلامى مى‏باش. مسلمانان در برپائى مراسم مذهبى و تبليغات اسلامى از آزادى خوبى برخوردارند و در امور سياسى، ادارى و نظامى نفوذ خوبى دارند.

گابن 1260000 نفر سكنه دارد كه تراكم نسبى آن 7/4 نفر در كيلومتر مربع و رشد سالانه آن 2/2% گزارش شده است. ⁽²⁾ اكثريت مردم از نژاد سياه بوده و زبان آنان فرانسوى (زبان رسمى) و خط لاتين مى‏باشد.

گابن از لحاظ درآمد سرانه اولين كشور افريقاى سياه و دومين كشور افريقائى پس از ليبى مى‏باشد. كشورى است با ذخائر سرشار معدنى و جنگلى; نفت از منابع معدنى آن است كه 50% توليد ناخالص داخلى و 75% صادرات آن را دربر مى‏گيرد. ⁽³⁾ درسال 1954م فرانسويان دراين كشورنفت كشف كردند. اين كشور ازلحاظ فرآورده‏هاى نفتى در افريقا مقام پنجم را دارد. ⁽⁴⁾ سالانه 45 ميليون متر مكعب گاز در اين كشوراستخراج و صادر مى‏شود. گابن اولين توليد كننده منگنز در جهان است.ذخائر عظيم اورانيوم اين كشور متاسفانه سوخت كوره‏هاى اتمى فرانسه را تامين مى‏كند و ميزان آن به 1713 تن بالغ مى‏گردد. اين معادن در سطح باز در ناحيه موآندا و اوكلو واقع است، در سال، شرقى و جنوبى آن معادن وسيع آهن كشف شده است و صادرات آن كه در اختيار شركت ترانس گابون مى‏باشد.ثروت اين كشور را افزون نموده است. بنابراين گابن صاحب بزرگترين رگه‏هاى معدنى جهان مى‏باشد كه ذخيره آن به 230 ميليون تن بالغ مى‏گردد. 85% وسعت آن را جنگل‏هاى گرمسيرى تشكيل مى‏دهد. كه رقم مهمى از صادرات آن را چوبهاى بدست آمده از اين منابع بوجود مى‏آورد. ⁽⁵⁾ در اين جنگل‏ها در وسعتى بالغ بر 20 ميليون هكتار 3000 نوع درخت به عمل مى‏آيد كه نوع معروف و غالب آن اوكومه است كه در توليد تخته سه‏لايى كاربرد دارد. ⁽⁶⁾

با اين وجود، نفوذ استكبار در اين كشور آن را با مشكلاتى از قبيل فقر كادر علمى و تخصصى مواجه ساخته است. گابن وارد كننده مواد غذايى بوده و چون تاسيسات عظيم صنعتى آن به سرمايه‏هاى خارجى نياز دارد بدهى خارجى آن افزايش يافته است. گرچه گابن مى‏كوشد توازن تجارتى خود را كنترل كند. ⁽⁷⁾

واحد پول گانب فرانك سى اف‏آ (CfA.f) مى‏باشد كه برابر صد سانتيم است.

جمهورى كنگو (كنگوى برازاويل)

اسامى سابق اين كشور كنگوى وسطى، كنگوى برازاويل و كنگوى وسطاى فرانسه بود. كنگو با 341900 كيلومتر مربع وسعت در افريقاى غربى و در ساحل اقيانوس اطلس قرار دارد. از سكنه 1700000 نفرى آن، 10% مسلمان و بقيه كاتوليك، پروتستان و آنيميست مذهب مى‏باشند.

كنگوى فعلى در گذشته جزو دولت تاريخى كنگو در افريقا غربى بود كه علاوه بر كنگو، زئير و آنگولا را شامل مى‏گشت. در قرن پانزدهم ميلادى پرتقالى‏ها آن را كشف و مستعمره خود نمودند. در قرن هفدهم به كنگو وسطاى فرانسه و در سال 1910م به مستعمره استوايى فرانسه ضميمه گشت. در سال 1960 ميلادى كنگو استقلال خود را بدست آورد.

مسلمانان ساكن نيجريه و كشور سنگال باين ناحيه مهاجرت نموده و به نشر اسلام پرداختند و آنان در كانونهاى شهرى كنگو بخصوص كنگو مركز حكومت‏يعنى برازاويل، مراكز عبادى و مدارس قرانى دارند و مساجد متعددى احداث نموده‏اند ولى گاهى اين 170000 مسلمانان تحت فشار و ايذا دولت باصطلاح خلقى كنگو قرار مى‏گيرند و آنان را در محدوديت و ناگوارى قرار مى‏دهند.

سائوتو و پرنسيب

سائوتو با 964 كيلومتر مربع در نزديكى سواحل گابن در خليج گينه و شرق اقيانوس اطلس قرار دارد. نژاد اكثرسكنه آن دورگه پرتقالى و افريقائى مى‏باشد و 80% آن مسيحى هستند. سكنه آن 110000 نفر است و در سال 1975م به استقلال ست‏يافت مركز حكومت آن سائوتومه مى‏باشد. جزاير مذكور در سال 1471م توسط پرتقالى‏ها كشف شدند.

10% مردم آن مسلمان هستند كه در محاق اكثريت مسيحى به سر مى‏برند.

د - افريقاى مركزى (منطقه صحراى كبير افريقا و استوايى مركزى)

افريقاى مركزى با 5/8 ميليون كيلومتر مربع وسعت متجاوز از 25% جمعيت اين قاره را در خود جاى داده است، كه تراكم نسبى آن چيز در حدود 12 نفر در كيلومتر مربع مى‏باشد. البته پراكنده بودن اقوام درجنگلها و وجود افرادى كه در واحه‏هاى صحرايى سكونت دارند و نيز تحرك و جابجائى عشاير و قبايل تا حدودى آمار دقيق نواحى افريقاى مركزى را دچار اشكال مى‏نمايد. گسترش صحارى كبير افريقا در اين قلمرو وجود آب و هواى گرم و مرطوب استوايى همراه با جنگلهاى متراكم و انبوه استوايى، امراض خاص اين مناطق، درگيرى و نزاعهاى قبيله‏اى، فشارهاى سياسى و مسئله آوارگان،عدم توسعه بهداشت و امكانات داروئى از عوامل كمى جمعيت افريقاى مركزى حتى كمتر از نيجريه (واقع در افريقاى غريب) سكنه دارند. و تنها، كشور زئير با بيش از 30 ميليون سكنه رقم بالايى را به خود اختصاص داده است. «افريقاى مركزى‏» كمترين سكنه را دارد سودان با 2500000 كيلومتر مربع نه تنها پروسعت‏ترين كشور صحرا و افريقاى مركزى است بلكه وسيع‏ترين كشور افريقا مى‏باشد. رواندا با 26000 كيلومتر مربع كمترين وسعت را دارد.

از لحاظ سيماى طبيعى، اين ناحيه از افريقا را به سه قسمت تقسيم مى‏كنند: ناحيه صحرا: كه در عرض افريقا از اقيانوس اطلس تا درياى سرخ امتداد دارد. بدليل برهنه بودن زمين بادهاى گرم و خشك توام با توده‏هاى شن و خاك در صحرا مى‏وزد و صخره‏ها، دشت‏ها و تپه‏هاى وسيعى از شن و ماسه را تشكيل مى‏دهد. آب و هواى گرم و خشك دارد و بدليل فقدان رطوبت اختلاف دما در آن زياد است در حالى كه نقاط مركزى صحرا حتى 15 ميلى‏متر باران هم دريافت نمى‏كنند بقيه نقاط آن كه در كوهستانها واقعند تا 250 ميلى‏متر باران دارند. گروههايى از قبايل عرب و بربر (تيبووطوارق) و عده‏اى از سياهان در كنار واحه‏هاى صحرا به امور كشاورزى مشغولند، صحرا عليرغم جهات منفى جغرافيائى از ذخائر غنى نفت و ساير معادن بهره‏مند است. اساس اقتصاد مردمان آن بر كشاورزى و دامدارى استوار مى‏باشد.

ناحيه افريقاى مدارى كه داراى دو فصل مرطوب و خشك مى‏باشد و بين مدار راس السرطان و خط استوا قرار گرفته است، در اين منطقه جنگل‏ها انبوه نبوده و در لابلاى آنها فعاليت‏هاى كشاورزى صورت مى‏گيرد. گياهانى چون قهوه، نخل روغنى، برنج، نارگيل، و موز در افريقاى مدارى به عمل مى‏آيد.

ناحيه افريقاى استوايى كه بدليل عبور خط استوا آب و هواى گرم و مرطوب دارد و جنگل‏هاى انبوه از ويژگى‏هاى آن است. برخى كشورهاى اين منطقه از آب و هواى قرينه برخوردارند. غلبه نژادى با سياهان است اسلام در نواحى مركزى افريقا از قرن دهم گسترش يافت. يكى از دولت‏هاى مقتدر در ناحيه صحراى مركزى كه مسلمانان آن را بوجود آوردند، دولت كانم بود كه تا قرن نوزدهم استوار ماند.

دولت اسلامى مذكور در حدود قرن نهم در سواحل شمال شرقى درياچه چاد بوجود آمد و در قرن سيزدهم دامنه قلمرو خود را در سودان مركزى وسعت داد. البته سودان در قديم منحصر به قلمرو كنونى نبوده و منطقه وسيعى است. در جنوب صحرا كه مسلمانان آن را «بلاد السودان يا سرزمين سياهان‏» مى‏نامند. و از غرب تا اقيانوس اطلس و از شرق تا فلات اتيوپى گسترش دارد. مساحت اين ناحيه به 5 ميليون كيلومتر مربع بالغ مى‏گرديده و فاصله شمالى - جنوبى آن 1000 كيلومتر و از شرق تا غرب 5500 كيلومتر طول داشته است. اين دولت در پايان قرن چهاردهم پايتخت‏خود را به منطقه «برنو» در جنوب غربى درياچه چاد انتقال داد و از آن زمان بنام دولت «برنو» معروف گشت. دولت اسلامى سونگايى نيز در قرون وسطى در سودان غربى تشكيل شد و در زمان پادشاهى محمد توره (1528 - 1493م) به اوج قدرت خود رسيد و در قرون 15 و 16، مهمترين دولت اين قلمرو محسوب مى‏گرديد.

دولت ديگرى كه در صحرا تاسيس شد و مشى اسلامى داشت، تكرور بود. اين دولت اسلامى در دره رود سنگال سفلا واقع بود و مردمش به توكولور ⁽⁸⁾ معروف بودند كه هنوز اين عنوان به كار مى‏رود ولى فرمانرواى آنان اجداد فولانى‏ها بودند.مورخين مسلمان عقيده دارند كه در نيمه قرن يازدهم تكرار اولين‏دولت آفريقاى جنوب صحرا بود كه اسلام را پذيرفت و در پهنه‏اى كه تحت قلمرو هيجدهم و و اوايل قرن نوزدهم از اين نقاط در سراسر افريقاى غربى گسترش يافت. يكى از فتوحات جالب تكرورها تصرف آخرين پايتخت غنا در سال 1230م بود و امپراطورى مذكور كه در افريقاى غربى 5 قرن دوام آورده بود، به آخر رسانيدند. ⁽⁹⁾

از صد ميليون سكنه منطقه صحرا و افريقاى مركزى بيش از 40 ميليون نفر پيرو آئين حيات بخش اسلام هستند. در كشورهاى سودان، نيجر، چاد و افريقاى مركزى اكثريت با مسلمانان است. بوروندى كمترين درصد مسلمانان را دارد (با 5%).

سودان

سودان به لحاظ وسعت، بزگترين كشور افريقائى و حتى جهان اسلام مى‏باشد كه 2500000 كيلومتر مربع وسعت دارد. ⁽¹⁰ گرچه بخش‏هايى از آن در افريقاى شمال شرقى قرار دارد ولى به لحاظ گسترش زياد در صحراى مركزى افريقا، جزو نقاط مركزى افريقا مطالعه مى‏شود.

سودان در شمال شرقى با درياى سرخ ارتباط دارد. و 8 كشور يعنى مصر، ليبى، چاد، افريقاى مركزى زئير، اوگاندا، كنيا و اتيوپى با آن مرز مشترك دارند. بخش وسيعى از آن را دشت‏هاى بزرگى تشكيل مى‏دهد كه توسط رود نيل و شعبات آن آبيارى مى‏شود. نواحى شمالى سودان توسط دره وسيع رودخانه نيل به دو بخش شرقى و غربى تقسيم مى‏گردد، دو شاخه نيل در خارطوم، پايتخت‏سودان بهم مى‏پيوندد. در اراضى نسبتا مرتفع غربى سودان، توده‏هاى آتشفشانى جبل مارا ⁽¹¹⁾ قرار دارد. آب و هواى سودان گرم و خشك است.

تا چندين قرن قبل از ميلاد، سودان شمالى توسط مصريان اداره شد ولى آنان در قرن 15م سودان را ترك نمودند. در قرن پانزدهم ميلادى با تصرف بخش‏هايى از سودان توسط مسلمين، اسلام در اين كشور راه يافت. از اوايل قرن نوزدهم براى بار دوم، مصريان جهت دست‏يافتن به طلا، نواحى شمال سودان را به تصرف خود درآوردند از نيمه دوم قرن نوزدهم سودان، تحت‏سيطره انگلستان قرار گرفت. در اين زمان مسلمانان بر عليه سلطه‏گران انگيسى قيام نمودند و رهبرى اين جنبش رارمحمد احمد بن عبدالله معروف به مهدى سودانى به عهده داشت. در اين قيام خونين، انگليسى‏ها تار و مار شده و گوردون فرمانده انگليسى و تعداد بسيار زيادى انگليسى ديگر به قتل رسيدند. مهدى سودانى پس از اخراج انگليسى‏ها و بدست آوردن بخشى از سرزمين سودان، اقدام به تاسيس دولت نمود و اقتدارى يافت. اما استعمار شوم كه زخم‏خورده بود، با لشكرى فراوان و پس از جنگ‏هاى خونين، قيام مهدى سودانى را سركوب و طرفدارانش را قتل عام نمود. اين لشگر كه متشكل از قواى مصر و انگلستان توسطكيچنر انگليسى رهبرى مى‏شد. پيروان مهدى سودانى در ام دورمان ⁽¹²⁾ از نيروهاى مهاجم شكست‏خوردند و انگليسى‏ها پس از اين پيروزى به پيشروى خود ادامه داده اما ناگهان با قواى فرانسوى مواجه شدند و در محلى بنام «فاشودا» دو نيرو مقابل هم قرار گرفته و به صف آرايى پرداختند ولى نبردى صورت نگرفت و پس از يك بحران و جنگ سياسى، با مصالحه طرفين جريان فاشودا به پايان رسيد. در سال 1899م قراردادى ميان مصر و انگلستان منعقد شد كه به موجب آن اداره امور سودان به هر دو كشور واگذار شد و بدين گونه سودان تحت استعمار در آمد. در سالهاى 1924م سودان مستقل شد و به ضويت‏سازمان ملل درآمد و حكومت ان جمهورى اعلام شد ولى طولى نكشيد كه در سال 1958م نظاميان به رهبرى ژنرال ابراهيم عبود كودتا كرده و قدرت را در دست گرفتند از آن تاريخ سودان كمتر روى آرامش و امنيت را ديده است. كودتاى سال 1985م به اختناق 16 ساله جعفر نميرى پايان داد و حكومت جديد تغييراتى در سياست‏سودان ايجاد نمود و از جمله روابط ايران و سودان بهبود يافت. پس از صادق المهدى، سرهنگ عمرالبشير روى كار آمد و هم اكنون قدرت در دست نظاميان است. سودان 18 استان دارد كه 6 استان جنوبى آن بصورت خود مختار اداره مى‏شود.

سودان 27792000 نفر سكنه دارد كه 30% آن در شهرها زندگى مى‏كنند. رشد سالانه آن 8/3% و تراكم نسبى 1/11 و بعد خانوار 3/5 و ميانگين سنى 6/22 سال مى‏باشد. ⁽¹³⁾ 80% مردم از نژاد سامى (عرب) و 20% بقيه سياه پوستند، زبان رسمى و خط رايج عربى است. 72% مسلمان و بقيه مسيحى و بت پرستند.

سودان پس از استقلال، شاهد درگيرى‏هاى فراوانى بوده و يكى از كشورهاى پركودتاى افريقا مى‏باشد. مدتها است كه شورشيان جنوب به رهبرى سرهنگ گارانگ ⁽¹⁴⁾ با دولت مركزى درگيرند كه از نتايج تاسف بار آن، آواره شدن هزاران مسلمان و قحطى و گرسنگى در سودان مى‏باشد. ⁽¹⁵⁾ از 5 ميليون سكنه جنوب اين كشور هم اكنون يك ميليون نفر با خطر مرگ ناشى از گرسنگى روبرو هستند. قربانيان قحطى جنوب سودان دفن نمى‏شوند و متاسفانه خوراك لاشخورها و كركس‏ها مى‏باشند. هجوم آوارگان بسيارى از روستاهاى نيمه جنوبى سودان را منزلگاه افراد گرسنه و قحطى‏زده وبيخانمان نموده است و گاهى سكنه آنان را به 3 تا 4 برابر افزايش داده است. شورشيان جنوب، جلو كمك‏هاى غذايى سازمان ملل را گرفته و به غارت آن مى‏پردازند آوارگان نيز بدليل قرار گرفتن در بين شورشيان و نيروهاى دولتى وضع خطرناكى دارند. آوارگان گرسنه كه بسيار ضعيف شده‏اند و كمتر رمقى دارند در صفوفى به انتظار دريافت غذاى يونيمكس ⁽¹⁶⁾ به سر مى‏برند اما اين غذا براى همه وجود ندارد و تنها عده‏اى بدان دست مى‏يابند. ⁽¹⁷⁾

سودان با وجود آنكه اراضى حاصلخيزى دارد و زمانى انبار مواد غذايى جهان سوم به شمار مى‏آمد در حال حاضر كشورى است عقب مانده و جزو ده كشور فقير دنياست. وابستگى اين كشور به كمك‏هاى خارجى و خريدهاى نظامى، كودتاهاى پى در پى و نبردهاى درون مرزى، تورم را در سودان به 200% رسانيده است.

80% مردم به كشاورزى و گله دارى مشغولند و توليد پنبه 60% صادرات آن را تشكيل مى‏دهد. بزرگترين مزارع پنبه جهان در حوالى خارطوم مركز حكومت‏سودان واقع است. مس، طلا و آهن از ذخائر معدنى سودان بوده و در سال 1973م اين كشور در سواحل درياى سرخ نفت كشف نمود. متاسفانه بهترين معادن در اخيتار شورشيان گارانگ قرار دارد. ⁽¹⁸⁾ واحد پول سودان ليره (پوند) است كه به عربى جينه نام دارد كه با 100 پياستر برابر است.

چاد ⁽¹⁹⁾

جمهورى چاد با وسعتى برابر با 1284000 كيلومتر مربع در افريقاى مركزى و در ناحيه صحراى كبير افريقا بين سودان (درشرق) و نيجر (در غرب) واقع است، و در شمال با ليبى و در جنوب با كامرون و افريقاى مركزى مرز مشترك دارد. چاد سرزمين جلگه‏اى و صحرايى مى‏باشد و مهمترين ارتفاعات آن بنام كوههاى تى بستى ⁽²⁰⁾ در شمال و در مرز چاد با ليبى قرار دارد. درياچه چاد درغرب آن واقع است. رودخانه پراهميت‏شارى پس از مشروب نمودن جنوب غربى چاد و عبور از نجامنا ⁽²¹⁾ مركز حكومت اين كشور وارد درياچه مزبور مى‏شود. آب و هواى چاد در اكثر نقاط گرم و خشك ولى در جنوب توام با باران است.

از سال 1895م جاى پاى استعمار در چاد باز شد و در اواخر جنگ جهانى اول و پس از انحلال خلافت عثمانى و در سال 1917م از مستعمرات رسمى فرانسه بود. در سال 1960م چاد از فرانسه مستقل گرديد. و به عضويت‏سازمان ملل درآمد.

اسلام در قرن چهارم هجرى (دهم ميلادى) به اين سرزمين صحرايى راه يافت و چاد مدتها تحت قلمرو دولت عثمانى اداره مى‏گرديد و تا سال 1960م افراد مسلمان در امور سياسى آن دخالت داشتند. در اين سال «تامپل پاى‏» به قدرت رسيد و در اولين وحله دست به تصفيه رهبران مسلمان زد و احزاب را منحل و ديكتاتورى را در كشور حاكم ساخت. وى تنها در سال 1965م، 1250 نفر شخصيت‏سياسى - مذهبى مسلمين را روانه زندان كرد. در نجامنا (فورت لامى) به تظاهرات آرام حمله نمود و به كشتار وحشيانه و خونين مردم بخصوص زنان و كودكان بيگناه دست زد و تعداد زيادى از مسلمانان را به شهادت رسانيد. در سال 1975م تامپل پاى (تومبالباى) كشته شد و يك شوراى نظامى به رهبرى ژنرال فليكس مالوم حكومت را با حمايت فرانسه در دست گرفت. اين در حالى بود كه با كوشش مسلمانان نواحى شمالى چاد از سال 1968م تحت تسلط چريك‏هاى مسلمان درآمده بود. در سال 1978م حسن هابره به عنوان نخست وزير چاد قدرت را در دست گرفت كه نيروهاى مبارز و مسلمان سقوط وى را فراهم ساختند. ⁽²²⁾ در حال حاضر ادريس دبى رئيس حاكم بر چاد مى‏باشد كه با نيروهاى جنبش دموكراسى درگيرى شديدى داشت. اما در حضور عمر بونگو رئيس كشور گابن توافق صلحى بين دولتچاد و اين نيروها به عمل آمد و مقرر شد نيروهاى اين جنبش در چهارچوب سازماندهى ارتش ملى با نيروهاى دولتى ادغام شوند. ⁽²³⁾

مردم چاد از نژاد عرب سودانى، قبايل سودانى و بانتوئى هستند. مردم شمال آن زندگى باديه نشينى دارند و از قبايل اعرابند ولى جنوبى‏ها اكثرا سياهپوست بانتوئى و با آداب و رسوم مختص خود مى‏باشند. زبان رسمى بدليل سلطه استعمار، فرانسه است ولى عربى هم رواج دارد. بيش از 80% مردم مسلمان هستند كه اغلب سنى مذهبند. چاد با وجود وسعت زياد تنها 5/5 ميليون نفر سكنه دارد كه تراكم آن 4/4 و رشد سالانه 5/2% است و 27% در روستاها سكونت دارند.

چاد مركز راههاى تجارى و ارتباطى ميان افريقاى شمالى و افريقاى استوايى و يكى از كشورهاى فقير جهان و افريقاى سياه است. بدليل محصور بودن در خشكى و عدم دسترسى به درياهاى آزاد، وسعت زياد و گسترش صحرا و بيابان در آن، عدم ثبات سياسى تاريخى ناشى از اختلاف بخش شمالى و جنوبى، توسعه اقتصادى سياسى و رفاهى اين كشور به تاخير افتاده است. شورش سال 1966م، همچنين خشكسالى سالهاى 1968 تا 1974م و وابستگى به كمكهاى خارجى اين عقب ماندگى را تشديد كرده است. ⁽²⁴⁾

پنبه، ارزن و بادام زمينى از محصولات زراعى چاد است. چاد به لحاظ ارتباطى نيز مشكالت زيادى دارد و كل راههاى آسفالته آن به 300 كيلومتر مى‏رسد.

نيجر

كشور نيجر با 1267000 كيلومتر مربع وسعت به دور از درياى آزاد و بين دو كشور چاد و مالى در صحراى مركزى افريقا واقع است.

نيجر سرزمينى است بيابانى كه در نواحى مركزى و شمالى آن ارتفاعاتى مشاهده مى‏شود. سومين رود افريقا يعنى رودخانه نيجر در جنوب غربى آن جريان دارد كه به زمين‏هاى اطراف آن حالت جلگه اى داده است. درياچه چاد كه در جنوب شرقى آن قرار گرفته بخشى از آن به نيجر تعلق دارد. در اكثر نقاط و بويژه شمال و جنوب آن و هوايش بيابانى است، اما در جنوب غربى گرم و معتدل مى‏باشد.

نيجر در قرون قبل از ميلاد جزء امپراطورى مصر محسوب مى‏شد. اسلام از طريق بازرگانان مسلمان كه از شمال افريقا باين نواحى مى‏آمدند در نيجر رواج يافت. در ادوار بعد نيجر به تصرف دولتهاى خلافت اسلامى درآمد كه مهمترين آنها بربر، توبوس، غانا، مالى، سونگائى، بونو، جرما و حوصه هستند. اين دولت‏ها نه تنها در نيجر موجب گسترش و نشر اسلام شدند بلكه سرزمين‏هاى مجاور را تحت تبليغات مذهبى خود قرار دادند. در سالها1901 تا 1922م فرانسه با تاسيس پايگاههاى نظامى، نيجر را مستعمره خود نمود و مردم نيجر پس از چندين دهه مبارزه با استعمار، موفق به كسب استقلال در سال 1960م شدند. اما حضور چندين ساله استعمار فرانسه در اين كشور و غارت منابع آن و استضعاف مردمش، نيجر را به صورت كشور عقب افتاده درآورده كه با وجود منابع غنى، اقتصادى نابسامان و آشفته دارد. نيجر 7 ولايت دارد كه از 22 بخش تشكيل مى‏شود و مركز حكومت آن شهر نيامى مى‏باشد. اين كشور با فرانسه و دول عربى روابط سياسى و تجارى دارد.

با وجود وسعت زياد، نيجر جمعيت كمى دارد و تعداد آن به 7200000 نفر بالغ مى‏گردد كه اكثر آنان در جنوب، جنوب غربى و كنار رود نيجر زندگى مى‏كنند. 55% مردم از اقوام حوصه و 25% از نژاد گورما و سونگائى و 20% بقيه فولانى‏ها و طوارق مى‏باشند. زبان رسمى فرانسه است و خط رسمى لاتين مى‏باشد ولى زبانهاى عربى، فولانى و حوصه هم رواج دارد. 90% مردم مسلمان هستند كه اكثرا سنى مذهبند. اقليتى مسيحى و آنيمست دارد.

اساس اقتصاد آن را محصولات زراعى و دامى تشكيل مى‏دهد. تنها محصول صادراتى آن بادام زمينى است. در زير خاك ضعيف آن منابع غنى آهن، مس، مرمر، سنگ گچ و فسفات پنهان مى‏باشد. كشف و استخراج اورانيوم در سال 1971م بر اهميت اين كشور افزود و در سال 1977م پنجمين توليد كننده اورانيوم بود. با اين وجود دشورايهاى زيادى نيجر را با بحران مواجه ساخته است كه از جمله آنها مى‏توان عدم دسترسى بدريا ⁽²⁵⁾ مشكلات تهيه مواد غذايى و نياز به گندم وارداتى، كم كارى، خشكسالى بزرگ سال 1973م بيسوادى مردم (15% باسوادند) را نام برد.

جمهورى افريقاى مركزى

جمهورى افريقاى مركزى سابقا به يوبانگى شارى معروف بود كه از دو رود يوبانگى و شارى كه دز اين كشور جريان داردند ماخوذ گشته بود. 622984 كيلومتر مربع وسعت دارد و بين چاد، سودان، زئير و كامرون قرار دارد. افريقا مركزى ناحيه‏اى است كوهستانى و از هيچ راهى بدريا راه ندارد و از جمله 25 كشور فقير جهان است.

در قرو نوزدهم، افريقاى مركزى جزو مستعمرات فرانسه بود و در سال 1960م به استقلال دست‏يافت. در دوران ديكتاتورى ژان بدل بوكاسا كه مسيحى بود هزاران نفر از مسلمانان به خاك و خون غلطيدند و هم اكنون نيز مسلمانان با وجود آنكه اكثريت‏سكنه افريقاى مركزى را تشكيل مى‏دهند در امور سياسى ادارى و نظامى نفوذ ندارند و به شدت تحت فشار اقليتى مسيحى هستند. مردم آن از نژاد سياهپوست (بانتووبايو) بوده ولى زبان رسمى فرانسه است گرچه بوميان به زبان ملى سانگو سخن مى‏گويند. از 3 ميليون سكنه افريقاى مركزى 5/1 ميليون نفر پيرو آئين اسلام مى‏باشند. اما دولت مسيحى آن را در آمارهاى رسمى و غير واقع خود اعلام كرده است كه 8% مردم مسلمانند!

كودتاى سال 1981م هرگونه فعاليت احزاب مذهبى را ممنوع كرده و مسلمين را در محاق اختناق شديد قرار داده است.

ذخائر غنى الماس و اورانيوم، طلا، مس، قلع و روى در اين كشور وجود دارد كه منافع حاصل از استخراج آنان صرف رفاه و توسعه اقتصادى نقاط مسيحى نشين مى‏شود و مسلمانان در وضع نابسامان اقتصادى به سر مى‏برند.

اوگاندا

اوگاندا در جنوب سودان قرار دارد. وسعت آن به 236536 كيلومتر مربع بالغ مى‏گردد. بخش‏هايى از آن توسط ارتفاعات كنيا پوشيده شده است و پوشش گياهى جنگلهاى استوايى قسمت وسيعى از آن را در بر مى‏گيرد. اوگاندا قبلا به خاطر داشتن قهوه به «برزيل افريقا» مشهور بود.

در اواسط قرن نوزده ميلادى مسلمانان ساكن زنگبار در صدد تصرف آن برآمدند و در اواسط قرن نوزدهم اعراب حكومت اسلامى بوگاندا را تشكيل دادند ولى استعمارگر انگليس كه به ثروتهاى اوگاندا چشم دوخته بود اجازه نداد اين دولت دوام زيادى بياورد و اوگاندا در اواخر قرن نوزده تحت الحمايه انگليس قرار گرفت.

اوگاندا در سال 1962م استقلال خود را بدست آورد.

اوگاندا 5/16 ميليون نفر سكنه دارد كه بخش مهمى از آن را 40 قبيله با 4 زبان اصلى تشكيل مى‏دهد. 75% مردم به زبان سواحيلى تكلم مى‏كنند كه اين امر نشانه نفوذ مسلمانان در اين سرزمين است. 40% مردم اوگاندا مسلمان هستند و كشور مزبور عضو سازمان كنفرانس اسلامى مى‏باشد. ⁽²⁶⁾ اوگاندا هم اكنون با عدم ثبات سياسى و ناامنى روبروست.

اين كشور يكى از عظيم‏ترين منابع آب شيرين (17% مساحت كشور) را دارد و درياچه‏هاى ويكتوريات، البرت و ادوارد بين اين كشور و همسايه‏هايش قرار دارد. رودخانه نيل از اوگاندا تولد مى‏يابد. اين سرزمين پنجمين كشور صادر كننده قهوه در دنياست و 90% جمعيت آن در بخش كشاورزى مشغولند.

روآندا

روآندا فلاتى است مرتفع با درياچه‏ها و كوههاى متعدد كه بدور از درياى آزاد در همسايگى كشورهاى بوروندى، اوگاندا، تانزانيا و زئير قرار دارد و وسعت آن برابر 26000 كيلومتر مربع است. به درياى آزاد راه ندارد و محصور در خشكى است. مركز حكومت آن «كيگالى‏» مى‏باشد. از 706000 نفر سكنه آن 70% يعنى 494200 نفر مسلمانند، يك سوم مسلمانان در مركز حكومت‏سكونت دارند از 50 مسجد مسلمانان 5 مسجد در كيگالى تاسيس شده است. اتحاديه مسلمانان روآندا در سال 1964م تاسيس شد كه همه مسلمانان عضو آن بوده و دولت هم آن را به عنوان نماينده رسمى مسلمانان شناخته است. در سال 1962م مردم اين كشور بر اثر مبارزات قوم هوتوبه استقلال از كشور بلژيك دست‏يافتند و به استعمار 16 ساله بلژيك در اين سرزمين پايان دادند.

بوروندى

كشور بوروندى با 27834 كيلومتر مربع در كناره شمال شرقى درياچه تانگانيكا قرار دارد. 85% سكنه 5/5 ميليونى آن از تيره‏هاى هوتو ⁽²⁷⁾ مى‏باشند. 5% مردم مسلمان هستند.

اسلام در بوروندى به سال 1870م توسط كارگرانى كه براى افسران آلمانى در تانزانيا كار مى‏كردند انتشار يافت و اولين مسجد آنان در دهكده نيانزا در 135 كيلومترى مركز حكومت تاسيس شد. گرچه بلژيكى‏ها كه بوروندى را مستعمره خود نموده بودند با نيروهاى مسلمان و فعاليت آنان به شدت مخالف بودند ولى با تلاش نوحدين به رهبرى مبارزى بنام عمرانى بوسا، مسلمانان آزادى نسبى پيدا كردند و در سال 1952م با اصرار آنان مدرسه كودكان مسلمان بوجود آمد و رفته رفته نيروهاى اسلامى به توسعه امور و انجام برنامه‏هاى تبليغى پرداختند. مسلمانان در مركز حكومت‏يعنى بوجومبورا و بخش مسلمان نشين مويانزى سكونت دارند و از سوى مقامات رسمى و دولتى مورد احترام مى‏باشند. همجوارى بوروندى با كشور اسلامى تانزانيا در گرايش مردم اين سرزمين به آئين اسلام تاثير وافرى داشته است. ⁽²⁸⁾ بازرگانان مسلمان هندى و عرب كه در گذشته به اين سرزمين مهاجرت كرده‏اند هم اكنون درصدى از مسلمين بوروندى را تشكيل مى‏دهند.

زئير (جمهورى فدرال كنگو)

اين كشور در زمانى كه تحت‏سلطه بلژيك بود به كنگوى بلژيك معروف بود و بعد از استقلال به كنگو نغيير نام يافت در هنگام رياست جمهورى «موبوتو» مركز حكومت آن از لئو پوليدويل به كين شانزا مبدل و نام كنگو به كنگوى كين شازا تغيير يافت و چون رودخانه كنگو در اين كشور جريان دارد و به زبان محلى زئير نام دارد، كشور مزبور به زئير معروف است. ⁽²⁹⁾ زئير با 234500 كيلومتر مربع دومين كشور پروسعت افريقا مى‏باشد. زئير توس استانلى كشف شد و در سال 1885م بصورت يك دولت مستقل تحت مالكيت پادشاه بلژيك لئوپولد دوم درآمد و در سال 1908م بصورت مستعمره‏اى از سوى بلژيك معرفى شد. اين كشور در سال 1960م تحت رهبرى پاتريس لومامبا قهرمان ملى افريقاى سياه، استقلال خود را بدست آورد.

آرى كنگو پهناور كه 77 برابر بزرگتر از بلژيك است طى سالهاى 1876 تا 1908م ملك شخصى پادشاه بلژيك بود كه با استثمار بى‏رحمانه مردمان زئير، به صورت يكى از ثروتمندترين افراد عالم درآمد. اگر كارگران افريقائى از فرامين او تخلف مى‏كردند تيرباران شده و يا دستهايشان قطع مى‏شد يكى از منابع موثق تعداد قربانيان رژيم لئوپولد دوم را بين 5 الى 8 ميليون ذكر نموده است. در ضمن در مدت سلطه بلژيك بسيارى از ذخائر مس - طلا و منابع ديگر كنگو غارت شد. ⁽³⁰⁾

مركز حكومت آن كين شازا مى‏باشد كه در كنار رود كنگو قرار دارد و به لحاظ سيستم ادارى به 9 استان تقسيم مى‏شود. 250 نژاد دارد كه به 400 لهجه تكلم مى‏كنند اما زبان رسمى فرانسوى است.

زئير 33740000 نفر سكنه دارد كه 10% آن مسلمان هستند. اسلام از طريق مناطق شرقى وارد زئير شد و تعداد مسلمانان در استانهاى كيوو و كاساى خاورى افزايش يافت. در كين‏شازا مركز حكومت تعدادى مسجد و مدرسه اسلامى داير است و روند گرايش مردم به سوى اسلام رو به افزايش است.

زئير نخستين توليد كننده كبالت (73% توليد جهان) و ششمين توليد كننده مس در جهان مى‏باشد. معادن الماس، قلع، آهن،طلا، كرم، منگنز، زغال سنگ هم دارد. ⁽³¹⁾