فصل هشتم: پى آمدهاى ماجراى آتش!

توضيح بيشتر در مورد جنجال آتش‏
بدنبال محاكمه فرمايشى ابراهيم حكومت جبار نمرودى احساس كرد كه ابراهيم كم كم به صورت كانون خطرناكى براى حكومت در آمده و زبان گويا و منطق قوى او موجب بيدارى توده‏هاى تحت ستم شده است و اگر به زودى سر به نيست نشود زنجيرهاى استثمار را پاره خواهد كرد و مردم را بر ضد حكومت ستمگر نمرود، خواهد شوراند.
چنانكه گفتيم نمرود از تعصبات جاهلانه بت‏پرستان سوء استفاده كرد، و آنها را با خود همفكر ساخت و آماده كرد كه همگى در كنار گودالى حاضر گردند و ابراهيم را در ميان درياى آتش افكنند و كارش را براى هميشه يكسره كنند.
روز موعود فرا رسيد و ابراهيم با كمال بردبارى و صبر انقلابى، در كنار شعله‏هاى آتش قرار گرفت جالب اينكه هر يك از نيروهاى ملكوتى خداوند براى كمك به ابراهيم نزد او رفتند ولى ابراهيم از آنها كمك نخواست. به هر حال، مزدوران نمرود ابراهيم را در ميان منجنيق گذاشتند و منجنيق را به كار انداختند و چند لحظه‏اى بيشتر نمانده بود كه او را به ميان درياى آتش پرتاب كنند، در اين لحظه پرخطر، جبرئيل بزرگترين فرشته مقرب خدا خود را به ابراهيم رساند و گفت:
آيا تو نيازى به من دارى تا برآورم؟ ابراهيم با كمال قاطعيت گفت:
به تو نيازى ندارم،
جبرئيل گفت:
پس حاجت خود را از خدا بخواه ابراهيم گفت:
آگاهى خدا به حال من مرا بى‏نياز از سخن گفتن مى‏كند.
آرى روحيه ابراهيم در اين لحظه خطرناك در برابر شعله‏هاى سر به فلك كشيده آتش اين چنين قوى بود، كه هرگز اظهار عجز و نياز نكرد، تنها قلبش سرشار از توكل و اطمينان به خدا بود و زبانش به توحيد و صفات خدا گويا بود، و همين براى او بزرگترين تكيه‏گاه و اميد براى نجات بود، ابراهيم با خود مى‏گفت: سرانجام من با اين آتش از دو حال خارج نيست: يا مى‏سوزم و به لقاء خدا مى‏پيوندم و يا به لطف خدا زنده مى‏مانم و در برابر چشم نمروديان و بت‏پرستان، سربلند از دل آتش بيرون خواهم آمد، اين فكر همان است كه در قرآن از آن به احدى‏الحسنيين (يكى از دو سعادت) تعبير شده است‏⁽⁶¹⁾.
بهتر اين است كه در اينجا به سراغ مولوى شاعر عارف و نكته سنج و زبردست اسلامى برويم تا اين منظره را ترسيم كند، او در كتاب مثنوى خود مى‏گويد:

‏‏ چون رها از منجنيق آمد خليل گفت: هل لك حاجه يا مجتبى من ندارم حاجتى با هيچكس آنچه داند لايق من آن كند گفت: اينجا هست نامحرم مقال گر سزاوار من آمد سوختن من نمى‏دانم چه خواهم زان جناب

آمد از دربار عزت، جبرئيل گفت: اما منك يا جبرئيل، لا(62) با يكى كار من، افتاده است و بس خواه ويران خواه آباد كند علمه بالحال حسبى ما السؤال‏(63) لب زدفع او ببايد دوختن بهر خود والله اعلم بالصواب

‏ در حقيقت ابراهيم در اينجا تسليم محض فرمان خدا است، و اين صفت از صفات قهرمانان بى‏بديل است كه اين چنين در خطرها، به مقام عالى و عارفانه تسليم در برابر فرمان خدا مى‏رسند، از همه جالب‏تر اينكه ابراهيم در اين وقت شانزده سال داشت.⁽⁶⁴⁾
اين از يك سو ولى از سوى ديگر در حقيقت ابراهيم با اين روحيه پوزه نمرود و نمروديان را به خاك مى‏مالد و عربده و نعره و كف زدن بت‏پرستان جاهل را مبدل به عزا مى‏كند، آنها مى‏خواستند ابراهيم را قبل از سوزاندن، خوار و ذليل ببينند ولى اينكه ابراهيم را بسيار سربلند و سرفراز به درخشش آفتاب مى‏ديدند نه به عنوان يك جوان ماجراجو و تفرقه‏افكن كه بوق‏هاى تبليغاتى نمرود مكرر از ماجراجوئى او سخن مى‏گفت. طبق بعضى از روايات اسلامى، جبرئيل انگشترى به ابراهيم داد كه بر آن اين جمله‏ها نقش بسته بود لا اله الا الله محمد رسول الله الجات ظهرى الى الله و اسندت امرى الى الله و فوضت امرى الى الله يعنى نيست خدائى جز خداى يكتا، محمد (صلى الله عليه و آله و سلم) فرستاده خدا است، پناه مى‏برم به حمايت خدا و به او توكل مى‏كنم و كار خود را به او مى‏سپارم.
گلستان به جاى آتش‏
از هر سو شعله‏هاى آتش سر به آسمان كشيده بود قهقه نمرود و نمروديان در جايگاه مخصوصى كه منظره را تماشا مى‏كردند، گوش فلك را كر كرده بود و ولوله و نعره و صوت و ساز و آواز بت‏پرستان جاهل همه جاى فضا را پر كرده بود در اين هنگام از دربار نمرود فرمان صادر شد كه ابراهيم را در آتش بيفكند، در همين لحظه منجنيق به كار افتاد و ابراهيم را در دل توده‏هاى آتش پرتاب كرد.
اما خداوند در ياد ابراهيم بود، ابراهيمى كه تمام اين رنجها و دشواريها را براى خدا تحمل كرده بود، در همان لحظه از مصدر وحى الهى به سوى آتش فرمان آمد:يا نار كونى برداً و سلاماً على ابراهيم يعنى: اى آتش، سرد و سلام شو بر ابراهيم.⁽⁶⁵⁾
اين فرمان آنچنان، طبيعت آتش را عوض كرد و بگونه‏اى سرد شد كه دندانهاى ابراهيم از سرما به لرزه در آمد، فرمان خداوند آن سرما را كه آتش بوسيله آن خاموش شده بود اكنون مبدل به هواى معتدل و خوش بهارى كرده بود نمروديان و ساير حاضران ديدند كه سراسر گودال ابراهيم روى تختى با يك پيرمرد خوش چهره (كه جبرئيل بود) نشسته و با او سخن مى‏گويد.
اين منظره عجيب آنچنان عبرت‏انگيز و بهت‏آور بود، كه همگان در شگفتى فرو رفتند و انگشت تعجب آميخته به سخت‏ترين ناكاميها به دندان گزيدند، نمرود ناخودآگاه فرياد زد:
اگر بنا است كسى براى خود خدائى را برگزيند سزاوار است كه خداى ابراهيم را بپذيرد.
سپس به آزر سرپرست ابراهيم رو كرد و گفت:
((اى آزر، براستى اين فرزند خوانده‏ات ابراهيم چقدر در پيشگاه خدا عزيز و ارجمند است!
آنگاه به سوى گلستان نگريست و فرياد زد:
اى ابراهيم، بگو بدانم چگونه از اين همه آتش نجات يافتى؟
ابراهيم در پاسخ گفت:
پروردگارم مرا از آن نجات داد.
اين حادثه‏ى بزرگ كه همان لطف الهى و يا امداد غيبى خداوندى است آنچنان لرزه بر دستگاه طاغوتى نمرود انداخت كه نمروديان به كلى روحيه خود را باختند، چرا كه آنها با خود مى‏گفتند: ديگر نمى‏توان ابراهيم را به عنوان يك جوان ماجراجو و تفرقه‏افكن معرفى كرد، و ديگر هرگونه بر چسب ناروا نسبت به ابراهيم مورد قبول جامعه نخواهد بود، از اين پس او به عنوان يك قهرمان شجاع يك رهبر الهى مى‏تواند قدم به صحنه بگذارد و يك تنه، مردم ستمديده را بر ضد طاغوتيان بسيج نمايد، با توجه به اينكه با ديدن اين حادثه به ابراهيم ايمان آوردند و يا در دل به سوى ابراهيم جذب گرديدند.
گرچه بعضى از درباريان با ترفندهاى مسخره مى‏خواستند، نمرود را از اين حالت وحشت‏زدگى بيرون آورند، مثلاً يكى به نمرود مى‏گفت: من دعا و وردى بر اين آتش خواندم و بر آن دميدم، از اين رو آتش به اين صورت در آمد، و ابراهيم را نسوزاند، ولى چند لحظه‏اى طول نكشيد كه اين ترفند، بى‏اثر و كاملاً خنثى شد، چرا كه به فرمان خدا ستونى از آتش به سوى او شعله كشيد و او را سوزاند و به هستى او پايان داد و اين نيز آيت ديگرى بر حقانيت ابراهيم بود.
از پيامدهاى اين حادثه عظيم (تبديل آتش به گلستان) اين بود كه نمرود، دستور داد تا با كمال احترام ابراهيم را به حضورش بياورند، ابراهيم را به حضورش بردند در آن جمع قبل از آنكه ديگران سخن بگويند، ابراهيم از فرصت استفاده كرد و باز براى چندمين بار نمرود را به سوى خداوند بزرگ دعوت كرد و حجت را بر او تمام نمود.
نمرود مهلت خواست تا با وزير مشاورش هامان مشورت كند، با او مشورت كرد و هامان گفت:
بعد از چهارصد سال خدائى، اكنون مى‏خواهى بندگى را اختيار كنى كه موجب هزاران شرمندگى است))⁽⁶⁶⁾ اما با وجود اين، نمرود مغرور باز آن همه آيات الهى را به ديار فراموشى سپرد و به گفته‏ى مشاور نادانش گوش كرد و بار ديگر همچنان شيوه‏ى پوچ سابق خود را ادامه داد...،
نكته‏ها:
از اين فراز برجسته از زندگى عبرت‏انگيز ابراهيم درسهاى سازنده‏اى از جمله نكته‏هاى ذيل استفاده مى‏شود:
1 - ابراهيم در سخت‏ترين شرائط روحى و جسمى، در برابر آن همه آتش كه همچون كوه آتشفشان، شعله‏هايش برافروخته شده بود، روحيه خود را نباخت و با توكل به خدا، جز نام خدا سخنى نگفت و هرگز در قيافه و روش او عجز و سرافكندگى احساس نشد.
2 - اين روحيه‏ى عالى كه از ايمان و توكل او سرچشمه مى‏گرفت، همچون تيرى بود كه بر قلب نمروديان فرود مى‏آمد و مانند مشتى پوزه آنها را خرد مى‏كرد و جشن آنها را مبدل به عزا، و قهقهه آنها را مبدل به گريه مى‏كرد.
3 - اگر كسى اين چنين در راه خدا گام بردارد، خداوند هرگز او را فراموش نمى‏كند و با امدادهاى غيبى خود در لحظات حساس، ياريش خواهد كرد.
4 - امداد غيبى خداوند (يعنى حادثه تبديل آنهمه آتش به گلستان)، آنچنان لرزه بر اندام نمروديان انداخت و آنچنان سيلى بر آنها زد كه ديگر نتوانستند آبروى از دست رفته خود را باز گردانند.
5 - امداد غيبى ديگر، توده آتش ديگرى بود كه ترفند چابلوس دربارى را خنثى كرد و او را سوزاند در حالى كه آتش‏هاى ديگر به فرمان خدا در آن وقت نمى‏سوزاندند.
6 - هدف ابراهيم دعوت به سوى خدا و مبارزه با بت و خرافه‏پرستى بود، نه خودنمائى بى‏هدف، بر همين اساس، به محض بدست آمدن فرصت، كه همان شكستن غرور نمرود بر اثر ماجراى تبديل آتش به گلستان بود هدف خود را دنبال كرد نمرود را به سوى خدا هدايت كرد و حجت را بر او تمام نمود گرچه نمرود سيه‏دل باز از روش خود دست نكشيد ولى...

فصل نهم: توطئه‏ها و طرح مسائل انحرافى نمرود و شكست او

حركات مذبوحانه نمروديان
نمرود، و نمروديان عادت كرده بودند كه همچون زالو خون مردم بينوا را بمكند و آنها را سرگرم بت‏پرستى و خرافه‏پرستى كنند و از مسأله اصلى كه نجات از يوغ استعمار بود غافل نگه دارند، از اين رو به هر عنوان كه بود مى‏خواستند اين راه را ادامه دهند و با اينكه در جريان آتش‏سوزى، به حق بودن خداى ابراهيم پى بردند، و بزرگترين ضربه روحى و سياسى را خوردند اما باز از اسب غرور پياده نشدند و تاخت و تاز طاغوتى خود را دنبال كردند.
انسانى كه در حد نهائى غرور و تكبر باشد، ديگر درست نمى‏تواند بينديشد و يا بشنود و ببيند و در حقيقت كارش به نوعى از جنون و ديوانگى مى‏كشد، و گاهى آنچنان مى‏شود كه گويا ديوانه زنجيرى است.
نمرود از حادثه تبديل آتش به گلستان آنچنان ضربه روحى و سيلى خورده بود كه هيچ داروى مسكن و ماده بيهوشى نمى‏توانست او را آرام كند، فكرش ديگر درست كار نمى‏كرد، با خود مى‏گفت: لابد خداى ابراهيم در جايگاه بالاترى قرار گرفته كه همواره ابراهيم را كمك مى‏كند تا آنجا كه در درياى آتش را براى او گلستان مى‏كند، بايد از پاى ننشست و با خداى ابراهيم جنگيد و او را نابود كرد تا در نتيجه، ابراهيم هم نابود گردد! و...⁽⁶⁷⁾
به دنبال اين فكر پوچ و غلط كه چنين فكرهائى از متكبران مغرور در طول تاريخ بسيار ديده شده، دست به حركات مذبوحانه و واقعاً مسخره‏اى زد كه در اينجا به دو نمونه از آن اشاره مى‏كنيم:
1 - برج آسمان‏خراش نمرودى‏
نمرود دستور داد برج بسيار بلند و آسمان‏خراشى بسازند تا بر بام رفيع آن برج برود و اهل آسمان (از جمله خداى ابراهيم) را به قتل رساند!
مهندسين و معمارهاى زبردست با كارگران بسيار به ساختن اين برج مشغول شدند، شب و روز و توده‏هاى زحمتكش و تحت ستم، از راههاى دور و نزديك سنگهاى بزرگ را بر دوش حمل مى‏كردند و به محل ساختمان مى‏آوردند و با رنجهاى طاقت‏فرسا آن سنگها را بالاى ساختمان مى‏بردند مهندسين و معمارها آن سنگها را در جاى خود قرار مى‏دادند و روز بروز برج به سوى آسمان بالا مى‏رفت، نمرود و نمروديان مدتى سرگرم اين كار مسخره بودند و از بالا رفتن برج لذت مى‏بردند و كيف مى‏كردند، نمرود با خود گفت: بزودى اين برج به مرحله عالى خود مى‏رسد، آنگاه چون صيادى ماهر، كه در صحراى سرسبز، گوزنى را سرگرم چريدن مى‏بيند و او را صيد مى‏كند، من نيز بزودى بر بام رفيع اين برج قرار مى‏گيرم و آسمانيان يا برج و باروى آنها را كه ابراهيم از آنها كمك مى‏گيرد مورد هدف قرار مى‏دهم و براى هميشه آنها را سر به نيست مى‏كنم و برج و بارويشان را مى‏شكنم و در نتيجه كار ابراهيم نيز تمام مى‏شود و از دستش راحت مى‏شوم!
نمرود براى رسيدن به اين آرزو دقيقه‏شمارى مى‏كرد، و ساختن برج، بزرگترين مسأله شده بود، و بيشتر نيروها و نشستها و سمينارهاى هيأت دولت نمرود صرف ساختن برج و بررسى پى آمدهاى آن مى‏شد، روزها و شبها و هفته‏ها و ماهها گذشت، همه در انتظار سرانجام كار بودند، كه ناگهان بزرگترين خبر، اعلام شد كه ساختمان برج به پايان رسيده است.
روز مخصوصى تعيين شد، تا نمرود و سران ارتش او بر بام بلند آن برج روند و با آسمان بجنگند!
اما از شما چه پنهان كه هنوز آن روز فرانرسيده بود كه به فرمان خداى ابراهيم طوفان شديدى برخاست، اين طوفان بقدرى شديد بود كه ساختمان عظيم برج را به لرزه در آورد و قسمت بالاى برج فرو ريخت و به درياى كنار پرت شد و پايه‏هاى آن هم سقوط كرد، جمعى از دست‏اندركاران نمرودى كه در ميان برج بودند، زير ساختمان ماندند و به هلاكت رسيدند،⁽⁶⁸⁾ و برج آسمان‏خراش به تلى از خاك و سنگ مبدل گرديد.
خداوند در قرآن براى بالا بردن روحيه پيامبر اسلام (صلى الله عليه و آله و سلم) و مسلمانان و تقويت دل آنها به اين امداد غيبى اشاره مى‏كند، آنجا كه در سوره نحل آيه‏ى 27 مى‏فرمايد: پيشينيان (همانند بت‏پرستان سركش قريش براى كوبيدن حق) مكرها و نيرنگها نمودند، ولى خداوند پايه‏هاى ساختمانشان را منهدم كرد و سقف آن را به رويشان ويران ساخت⁽⁶⁹⁾
مفسر معروف ابن عباس در ذيل اين آيه گويد: منظور از اين پيشينيان نمرود و نمروديان هستند كه دست به ساختن چنين ساختمانى (برج) زدند و خداوند ترفند و نيرنگشان را خنثى كرد.⁽⁷⁰⁾
بنابراين اى پيامبر و اى مسلمانان، روحيه قوى داشته باشيد، به امدادهاى غيبى خداوند دل ببنديد، حركتها و نمايشها و مانورهاى پوچ و مذبوحانه شما را سست و بى‏اراده نكند بلكه همچون ابراهيم (عليه السلام) در برابر اين حركات ظاهر فريب بايستيد، چرا كه خداوند به موقع نصرت خود مى‏رساند و خداوند ياور حق است.
2 - فضاپيماى چهار موتوره!
با اينكه ويران شدن برج نمرودى، آن هم در لحظاتى كه همگان درباره آن مى‏انديشند مى‏بايست براى نمرود و نمروديان بزرگترين حادثه عبرت‏انگيز باشد، و اين واقعه تكان‏دهنده آنها را از خيره‏سرى و لجاجت و غرور بيرون آورد، ولى باز آنها عبرت نگرفتند و به راه باطل خود ادامه دادند.
آنها اين بار به فكر تازه‏اى افتادند كه از فكر حركات مذبوحانه ماجراى برج هم مذبوحانه‏تر بود، و آن اين بود كه (به تعبير نگارنده) به فكر ساختن فضاپيماى چهار موتوره افتادند، اما اين فضاپيما با فضاپيماهاى قرن بيستم تفاوت بسيار داشت، يكى اينكه به جاى چهار موتور، چهار كركس (پرنده لاشخور) در آن به كار بردند، كه هنگام حركت، هر چهار موتور كار مى‏كرد، با اين توضيح كه به فرمان نمرود، مهندسين و تكنسين‏هاى دربار، يك اطاقى از چوب محكم ساختند، چهار كركس را مدتى با بهترين خوراكيها پرورش دادند و چاق و چله كردند، آنگاه پاى هر يك از كركسها را به يك پايه ساختمان آن اطاق در قسمت پائين بستند و مقدارى گوشت در بالاى آويزان كردند و كركسها را مدتى گرسنه نگه داشتند.
هدفشان اين بود كه نمرود با يكى از وزيرانش در ميان آن ساختمان بنشينند و كركسهاى گرسنه براى بدست آوردن گوشت بالاى سر خود به پرواز در آيند و با پرواز آنها ساختمان همچون فضاپيما يا سفينه فضائى، سرنشينان خود را به طرف آسمان ببرد و در نتيجه نمرود با اسلحه‏اى كه در دست دارد، خداى ابراهيم را در آسمان ترور كند و برج و باروى خدائى را بشكند و سرانجام از كمك‏هاى غيبى كه به ابراهيم مى‏شود راحت گردد!
روز پرواز فرا رسيد، تشريفات خاص دربار پايان يافت نمرود و وزيرش در ميان فضاپيما قرار گرفتند، نمروديان و بت‏پرستان و انسانهاى قالبى با شور و هيجان زايدالوصفى در اطراف آن ابراز احساسات مى‏كردند، در ميان اين هياهوها و ولوله‏ها كركسهاى گرسنه به هواى گوشت بالاى سر به پرواز در آمدند و در نتيجه ساختمان همچون سفينه‏اى به سوى آسمان به حركت در آمد، گويند آنقدر اوج گرفت كه نمرود وقتى زمين را نگاه كرد، كوههاى آن را همچون مورچه‏هائى يافت و پس از لحظاتى در زمين غير از آب چيزى نديد، ولى آسمان را به همان شكل اول مى‏ديد، بعد از چند لحظه ناگهان خود را در تاريكى ديد، نه ديگر آسمان را مى‏ديد و نه ديگر زمين را، رعب و وحشت و ترس، سراسر وجود او را فرا گرفت، نزديك بود كه زهره ترك شود، فورى گوشتها را به و سياه طنابى به سوى پائين كشيد، كركسها به هواى گوشت، سرازير شدند، تا به زمين آمدند و ساختمان در زمين قرار گرفت.
نمرود با هزار زور و زحمت در حالى كه سخت به وحشت افتاده بود. از اطاق فضاپيما بيرون جهيد، اما با اينهمه هياهو و جار و جنجال مى‏دانست كه هيچ غلطى نكرده است، و با كمال شرمندگى و عجز و ذلت به زمين برگشته است و اين بار نيز خداوند پوزه مغرور نمرود را به خاك ماليده است‏⁽⁷¹⁾ نقشه‏هاى پوچ نمرودى يكى پس از ديگرى نقش بر آب مى‏شد، ولى از سوى ديگر روز به روز شخصيت بزرگ معنوى ابراهيم سر زبانها مى‏افتاد و در دلها جاى مى‏گرفت...
پاسخ به يك سؤال‏
در اينجا اين سؤال مطرح مى‏شود كه آيا براستى نمرود در برابر ابراهيم، چنين حركات مسخره‏اى كرده؟ مگر او فكر و عقل نداشت؟ يا مگر مشاوران او ديوانه بودند كه چنين حركات پوچ و بى‏مزه‏اى از آنها سر زند؟ با توجه با اينكه آثار تمدن آن زمان حكايت از سطح عالى فكر مردم آن زمان مى‏كند؟
پاسخ اين سؤال را از چند راه مى‏توان يافت:
نخست اينكه همانگونه كه در آغاز گفتيم غرور و تكبر زياد انسان را كور و كر مى‏كند به حدى كه گاهى كارهاى انسان مغرور همچون ديوانگان زنجيرى خواهد شد، مانند جنايات چنگيز و هيتلر و صدام و امثال آنها.⁽⁷²⁾
و نيز ممكن است در پاسخ سؤال فوق چنين گفت: نمرود و نمروديان مى‏خواستند با اينگونه حركات، مردم نادان را سرگرم كنند و از مسائل اصلى، منحرف سازند و با اين حركات ايذائى، ابراهيم را از صحنه خارج نمايند و همچون بسيارى از كارهاى ديپلماتهاى قرن معاصر، وقتها را بگذارند و با شيره ماليدن به سر مردم، آنها را از مسائل اصلى دور نگه دارند. تعبير مكر (نيرنگ و تاكتيك) در آيه‏ى 26 سوره نحل كه قبلاً ذكر شد را مى‏توان براى اين موضوع، تأييد آورد.
و يا ممكن است نمرود و نمروديان مى‏خواستند با اين نمايشها و صحنه‏سازيها و مانورها مردم را بترسانند و ذهن مردم را از تشكيلات عريض و طويل نمرودى پر كنند، كه ديگر ضربه‏هاى ابراهيم در آنها اثر نگذارد.
به هر حال در مورد سالوسگران چپاولگر همه رقم مى‏توان حدس زد ولى آنچه كه مهم است اين است كه بدانيم: تمام نيرنگهاى نمرود و نمروديان بطور مفتضحانه شكست خورد و براى آنها جز رسوائى بار نياورد و به عكس روز به روز بر عزت و شكوه ابراهيم افزوده مى‏شد.
نكته‏ها:
در اين فراز تكان‏دهنده از زندگى ابراهيم و نمروديان نيز درسهاى نيرودهنده و حركت بخش بسيارى است كه در اينجا به بعضى از آنها اشاره مى‏كنيم:
1 - تكبر و غرور مايه هر گونه حيله و نيرنگ و شيطنت خواهد شد و موجب مسخ روح آدمى از درك و لمس حقايق و واقعيات خواهد گرديد، چنانكه نمرود و نمروديان چنين شدند.
2 - وقتى كه خدا با فردى بود، با هيچ كارى - هر قدر هم حساب شده باشد - نمى‏توان او را از پاى در آورد و يا مردم را نسبت به او بيزار كرد.
3 - امدادهاى غيبى خداوند براى مردان خدا، هميشه و پى در پى خواهد بود، چنانكه در مورد ابراهيم مى‏بينيم آتش برايش گلستان شد، برج نمرودى ويران گرديد، فضاپيماى نمرود جز وحشت و ترس براى او نتيجه ديگرى نداشت، نمروديان هر چند تير در تركش داشتند و به كار بردند، ولى در برابر اين امدادهاى غيبى خدا نسبت به ابراهيم، از هر سو شكست مى‏خوردند.
4 - حركات مكرر و تلاشهاى شبانه‏روزى نمروديان بجاى اينكه موجب كسب امتيازى براى خودشان گردد روز به روز بر عزت و عظمت ابراهيم افزود، آرى آنانكه در فكر و عمل بطور صادقانه ابراهيم‏وار براى خدا تلاش كنند اين چنين خداوند از آنان يارى خواهد كرد.

فصل دهم: سرنگونى و شكست مفتضحانه نمرود و نمروديان‏

نمرود در اوج غرور
با اينكه پى در پى شكست مى‏خورد و نقشه‏هاى جنون‏آميزش در برابر ابراهيم، مكرراً نقش بر آب مى‏گرديد، باز از روش خود دست نمى‏كشيد و همچنان با كمال خيره‏سرى و لجاجت به راه طاغوتى خود ادامه مى‏داد.
در تاريخ زندگى نمرود، بسيار اتفاق افتاد كه خداوند به او لطف كرد و به او مهلت داد، و توسط ابراهيم او را راهنمائيها كرد، بلكه به سوى خدا رود و از كارهاى زشت خود دست بردارد، اما او كه در لاك غرور و بى‏خبرى فرو رفته بود اصلاً گوشش به اين راهنمائيها و اندرزها بدهكار نبود، شكم‏پرستى و شهوترانى و جاه‏طلبى او را از همه حقايق دور كرده بود. جالب اينكه در حكايت آمده: زمانى كه نمرود، كودك بود همراه پدر و مادر و بستگان خود سوار بر كشتى به جائى مى‏رفتند، در مسير راه، كشتى با طوفان شديد دريا روبرو شد و امواج سهمگين دريا از هر سو كشتى را احاطه كرد، بقدرى حمله‏هاى امواج، شديد بود كه كشتى در هم شكست و تخته‏هايش از هم در آمد، تمام سرنشينان و اموالشان در آب غرق شد، اما همين نمرود كه كودك بود به لطف خدا بر پاره تخته‏اى گير كرد، طوفان گذشت و دريا آرام شد، امواج ملايم دريا، نمرود را با آن تخته به ساحل آورد و او كم كم در ساحل از ترس و خستگى رها شد و بالاخره نجات يافت و بستگانش و يا افرادى ديگرى به سراغ او آمدند و او را با خود بردند و كم كم در پرتو لطف الهى بزرگ گرديد.⁽⁷³⁾
اما او بجاى شكرگزارى، و بجاى اينكه به سوى خدا برود، و رهبرى ابراهيم، رسول و خليل خدا را بپذيرد ناسپاسى كرد، نمك خورد و نمكدان شكست، ندانست كه روزى به مجازات اعمالش خواهد رسيد.
چقدر زيبا و سعادت آميز است كه انسان قبل از مجازات، تا در دوران زندگى آرام است به سوى خدا برود، و بنده غرور و شهوت و جاه‏طلبى نگردد، اما در دنيا بسيارند كه اين فرصتها را از دست مى‏دهند و سپس گرفتار مى‏شوند و ديگر هر چه آه و ناله مى‏كنند ديگر دير شده و آه و ناله آنها به جائى نمى‏رسد.
سرانجام چنانكه خواهيم گفت: خداوند توسط پشه ناتوانى نمرود خيره‏سر و پر غرور را از پاى در آورد و پس از خوارى و زندگى بسيار ذلت‏بار به خاك سياه مرگ افتاد، بهتر اين است كه در اينجا عنان قلم را به دست شاعره توانا و زبردست و نكته‏سنج قرن يعنى پروين اعتصامى مى‏دهيم تا همه ناگفتنيها را با ظريف‏ترين تعبيرهاى خود بيان كند:

‏‏ كشتئى زآسيب موجى هولناك تندبادى كرد سيرش را تباه بندها را تار و پود از هم گسيخت هر چه بود از مال و مردم، آب برد بحر را گفتم دگر طوفان مكن در ميان مستمندان فرق نيست امر دادم باد را، كان شيرخوار سنگ را گفتم: برويش خنده كن لاله را گفتم كه: نزديكش بروى خار را گفتم كه: خلخالش مكن گرگ را گفتم: تن خردش مدر ايمنى ديدند ناايمن شدند تا كه خود بشناختند از راه و چاه قصه‏ها گفتند بى‏اصل و اساس ديوها كردند دربان و وكيل وا رهانديم آن غريق بينوا آخر آن نور تجلى، دود شد كردمش با مهربانيها بزرگ خواست تا لاف خداوندى زند پشه‏اى را حكم فرمودم كه خيز

رفت وقتى سوى غرقاب هلاك روزگار اهل كشتى شد سياه موج از هر جا كه راهى يافت ريخت ز آن گروه رفته، طفلى ماند خرد اين بناى شوق را ويران مكن اين غريق خرد بهر غرق نيست گيرد از دريا گذارد در كنار نور را گفتم: دلش را زنده كن ژاله را گفتم كه: رخسارش بشوى مار را گفتم كه: طفلك را مزن دزد را گفتم: گلوبندش مبر دوستى كردم مرا دشمن شدند چاهها كندند، مردم را براه دزدها بگماشتند از بهر پاس در چه محضر؟ محضر حى جليل تا رهيد از مرگ، شد صيد هوا آن يتيم بى‏گنه نمرود شد شد بزرگ و تيره دل‏تر شد ز گرگ برج و باروى‏(74) خدا را بشكند خاكش اندر ديده خود بين بريز(75)

‏ ماجراى پشه‏ها و سپاه نمرود
گفتيم كه نمرود روز بروز بر غرور خود مى‏افزود، با اينكه مكرراً امدادهاى غيبى خداوند نسبت به ابراهيم را ديد و بخصوص مشاهده كرد كه دريائى از آتش به روى ابراهيم گلستان گرديد، اما باز دست از مخالفت و كارشكنى برنداشت.
دو نكته جالب در اينجا هست، يكى اينكه خداوند گاهى توسط ناتوانترين آفريده‏هايش امپراطور مغرور و بزرگى را به خاك سياه مى‏نشاند، و اين قدرت‏نمائى از خدا براى آنست كه مايه عبرت و اندرز مغروران جهان باشد.
دوم اينكه در روزهاى مخصوصى كه روزهاى كيف و عيش آنها را تداعى مى‏كند پوزه آنها را به خاك مى‏مالد تا باز مايه عبرت و اندرز براى جهانيان گردد.
چنانكه نمرود آن مغرور خيره‏سر را توسط پشه ناتوانى از پاى در آورد، و اين روز تسلط پشه بر نمرود روز چهارشنبه بود، همانگونه كه نمرود در روز چهارشنبه فرمان افكندن ابراهيم را به درون آتش داد⁽⁷⁶⁾.
به هر حال، براى آخرين بار خداوند فرشته‏اى به صورت بشر براى نصيحت نمرود، نزد او فرستاد، اين فرشته‏ى انسان‏خو، پس از ملاقات با نمرود به او چنين گفت:
خوب، بعد از آنهمه آزارى كه به ابراهيم رساندى و همواره در برابرش كارشكنى كردى، ولى در همه جا شكست خوردى، اينك سزاوار است كه به خداى ابراهيم كه خداى زمين و آسمان است ايمان بياورى و از ظلم و ستم و انتشار مردم و شرك دست بردارى!
نمرود، سرى تكان داد و از قيافه‏اش پيدا بود كه اين اندرزها را به مسخره مى‏گيرد و هرگز حاضر نيست، يك كلمه از گفتار حق را بشنود.
فرشته‏ى انسان صفت اضافه كرد: ولى اكنون بدان كه مهلت و فرصت به پايان رسيده، اگر به حال خود باقى باشى خداوند داراى سپاهيان فراوان است، كافى است كه با ناتوانترين آنها، تو و ارتش عظيم، را از پاى درآورد.
نمرود با كمال غرور و لجاجت فرياد زد:
در روى زمين هيچ شخصى همچون من، ابرقدرت نيست و لشكر و نيروهاى نظامى من به شماره در نمى‏آيد، اگر خداى ابراهيم داراى سپاه مى‏باشد بگو فراهم كند، ما آماده‏ايم!
فرشته‏ى انسان صفت گفت:
حال كه چنين است: لشكر خود را آماده كن! نمرود سه روز مهلت خواست، در اين سه روز آنچه توانائى داشت در يك بيابانى بسيار وسيع به آماده‏سازى لشكر پرداخت، سپاهيان او در گردانها و تيپ‏هاى مختلف رژه مى‏رفتند و در برابر ابراهيم مانور مى‏دادند.
صداى ساز و برگ و هياهوى نظامى سراسر فضا را پر كرده بود، همه جا سخن از قدرت نمرود بود، و هرچه در اطراف نگاه مى‏كردى، پر از سپاهيان نمرود بود؛ در ميان اين شور و غوغا، نمرود به ابراهيم رو كرد و از روى مسخره گفت:
اين لشكر من است، اكنون بگو لشكر تو كجاست؟
ابراهيم گفت:
شتاب مكن، هم اكنون سپاهيان من فرا مى‏رسند!
در حالى كه نمرود و نمروديان قاه قاه مى‏خنديدند و سرو دست تكان مى‏دادند، ناگهان ديده شد سراسر افق و فضا پر از پشه‏هاى فراوان گرديد، و فشردگى و بسيارى آنها سايه هولناكى بر روى سپاه نمرود افكند، سپاهيان نمرود تا خواستند به خود بجنبند و فكرى بكنند، پشه‏ها، گروه گروه به جان نمروديان افتادند، گويا آنها ماهها گرسنه مانده بودند، و گاه مى‏شد هزاران عدد از آنها به جان يك نفر از سپاهيان نمرود افتاده و تار و پود او را تا استخوان مى‏خوردند.
ديگر فرصتى براى نمروديان نمانده بود، چند لحظه‏اى نكشيد كه افراد ارتش عظيم نمرود با شكست مفتضحانه‏اى به خاك هلاكت افتادند.
عجيب اينكه نمرود با اينكه سخت محافظت مى‏شد و از هر سو مراقب حال او بودند توده‏اى از پشه‏ها به او حمله كردند، نمرود با ترس و شتابزدگى و نگرانى، خود را به قصر رساند و در قصر را محكم به روى خود بست و پس از لحظاتى آرام گرفت و با خود گفت: خوب شد من نجات يافتم!
اما در همين لحظه فرشته انسان صفت نزد نمرود آمد تا آخرين سخن خود را به او بگويد و گفت؛ ديدى چگونه لشكر آسمان، لشكر تو را از هم پاشيد؟ با اينكه اين لشكريان تو را از هم پاشيد؟ با اينكه اين لشكريان (پشه‏ها) از همه موجودات قابل رؤيت ناتوانترند، ولى به اراده خداوند قهار اين چنين بر تو و سپاه تو پيروز گشتند، اكنون باز تا فرصت باقى است به خداى بزرگ، خداى ابراهيم ايمان بياور تا نجات يابى.
نمرود خيره‏سر، باز به سخن آن فرشته انسان‏خو، اعتنا نكرد و همچنان بر لجاجت و عناد و غرور باقى ماند.
تا روزى يكى از كوچكترين آن پشه‏ها از روزنه‏اى به سراغ نمرود رفت، روز اول لب پائين او را گزيد و روز دوم لب بالا را گزيد، لبهاى او ورم كرد، سرانجام پشه از راه بينى او وارد مغز سر او گرديد: و در آن جايگاه مخصوص به مأموريت خود ادامه داد.
اين پشه بقدرى باعث ناراحتى و بى‏تابى نمرود گرديد كه عده‏اى از گماشتگان بر سر او مى‏كوبيدند تا آرام گردد.⁽⁷⁷⁾
براى اينكه بيشتر عذاب گردد و در همين دنيا ناله و آهش بلند شود و مستضعفين ببينند كه چگونه اين مغرور كوردل به خاك سياه افتاد خداوند مدت چهل سال او را به همين وضع نگه داشت سرانجام با اين وضع نكبت‏بار بدون ايمان از دنيا رفت.⁽⁷⁸⁾
به اين ترتيب ابراهيم در پرتو امدادهاى غيبى خداوند بر دشمن پر كينه و بر طاغوت زمانش فائق گرديد و دشمنش با كمال ذلت به هلاكت رسيد.
قرآن با تعبير جالبى به اين مطلب اشاره مى‏كند و مى‏فرمايد: نمرود و نمروديان با مكر و نيرنگ و نقشه‏هاى گوناگون خواستند ابراهيم را شكست دهند، ولى ما پشتيبان ابراهيم بوديم، و دشمنان او را جزء شكست‏خوردگان و زيانكاران قرار داديم)).⁽⁷⁹⁾
نكته‏ها
در اين فراز از زندگى ابراهيم درسهاى سازنده و پرتوانى هست از جمله:
1 - لطف و مهربانى خداوند موجب مى‏شود كه مدتها و گاهى سالها، انسانهاى ستمگر و گنه‏كار را فرصت و مهلت دهد، بلكه به سوى او باز گردند، ولى اگر آنها همچنان بر خيره‏سرى و كوردلى باقى ماندند، در همين دنيا با سخت‏ترين كيفرهاى الهى روبرو خواهند گرديد.
2 - خداوند براى اظهار قدرت خود و ناتوانى مغروران، و عبرت و اندرز ديگران، گاهى با ضعيفترين موجودات خود دشمن گردن فراز و مغرور را مغلوب و منكوب مى‏سازد، چنانكه توسط پشه ناتوان، نمرود را از پاى در آورد آن هم در روز مخصوص!
3 - خيره‏سرى نمرود تا آخرين لحظه عمرش ادامه داشت و اين حاكى است كه انسانها اگر عمرى را بيراهه بروند گاهى آنچنان مسخ و كور و كر مى‏گردند كه ديگر روزنه اميدى به هدايت آنها نيست، تا ما چنين نشديم بايد هر چه زودتر به سوى حق برگرديم.
4 - بايد با تمام وجود قبول كرد كه آنانكه در راه خدا قدم بر مى‏دارند، امدادهاى غيبى الهى مكرر به كمك آنها خواهد آمد.
5 - سرانجام، حق پيروز است، ابراهيم با استقامت و اتكال به خداى بزرگ بالاخره طاغوت زمان خود را از پاى در آورد.

فصل يازدهم: حوادث سازنده و شيرين از ابراهيم(عليه السلام) در مسير هجرت‏

تبعيد يا هجرت ابراهيم؟
نمرود و باقيمانده طرفداران او⁽⁸⁰⁾ كه از هر سو، بوسيله ابراهيم، سخت آسيب و ضربه ديده بودند، و از همه مهمتر مى‏ديدند كه امدادهاى غيبى پى در پى به كمك ابراهيم مى‏آيد و ديگر نمى‏توان او را ماجراجو يا اخلالگر معرفى كرد و ممكن است كم كم به عنوان يك رهبر الهى و يك قهرمان شجاع در دلها قرار گيرد و با جذبه معنوى خود، توده‏هاى بيشترى را به سوى خود بكشد، در انتظار فرصت انتقام بودند.
آنها پس از مشاوره تصميم گرفتند ابراهيم را از سرزمين بابل، تبعيد كنند تا لااقل در پايتخت از دستش راحت باشند.⁽⁸¹⁾
بعضى ديگر را عقيده بر آنست كه وقتى ابراهيم حجت را بر نمرود و نمروديان تمام كرد و تا آخرين توان خود انجام وظيفه كرد و سهم خود را از آن گروه گرفت و دلهاى بسيارى را به سوى خود جلب كرد، بهتر ديد كه با جمعيت مؤمنين و هوادارانش، سرزمين بابل را ترك كند و به سوى شام و فلسطين و مصر هجرت نمايند، و در آن مناطق نيز مردم را به سوى خدا بخواند و ابلاغ رسالت نمايد.
به هر صورت (تبعيد يا هجرت) ابراهيم به مناطق ديگر رفت تا بلكه در آن مناطق، بيشتر بتواند، افراد را به سوى خداى يكتا سوق دهد، اين مسافرت براى ابراهيم يك نوع مبارزه منفى و نجات رهائى از زير پرچم ظلم نمروديان بود، چنانكه قرآن در آيه‏اى از سوره انبياء از آن تعبير به نجات مى‏كند.⁽⁸²⁾
مدتى كه ابراهيم در بابل بود، گروهى از جمله مردمى بنام لوط و دخترى بنام ساره به او ايمان آوردند.
ابراهيم با ساره ازدواج كرد⁽⁸³⁾ ساره كه در يك خانواده كشاورز و دامدار زندگى مى‏كرد، وقتى كه همسر ابراهيم شد، گوسفندهاى بسيار و زمينهاى مزروعى وسيعى را، كه از پدر به او رسيده بود در اختيار ابراهيم گذاشت، ابراهيم در عين اينكه پيامبر بود، به كمك همسرش كشاورزى و دامدارى نيز مى‏كرد و از محصول و درآمد آن معاش خود و بسيارى از مستضعفين را تأمين مى‏كرد.
به اين ترتيب زندگى ابراهيم نشان مى‏داد، كه اگر حكومت نمرودى را سرنگون كند و خود رهبر مردم شود، چنين نيست كه زندگى مردم را به ويرانى بكشاند، بلكه براى اقتصاد ارزش فراوانى قائل است، و يكى از ابعاد حكومتش تأمين معاش همه مردم، و استقلال اقتصادى و خود كفائى است بخصوص در مورد دو پايه بزرگ اقتصاد كه كشاورزى و دامدارى مى‏باشد.
محاكمه‏ى ابراهيم هنگام هجرت يا تبعيد
وقتى كه ابراهيم با همسرش و لوط و...خواستند پايتخت (بابل) را به عنوان تبعيد يا هجرت، ترك كنند، اموال خود از جمله گوسفندان خود را نيز برداشتند و بابل را به سوى فلسطين ترك كردند
از دستگاه نمرودى به مأموران دستور داده بودند كه اموال ابراهيم را توقيف كنند، مأموران مسير راه هم طبق اين دستور اموال ابراهيم را مصادره و توقيف كردند، ابراهيم در اين خصوص بسيار با آنها گفتگو كرد و با بيانات مستدل خود ثابت كرد كه آنها چنين حقى ندارند، و او هرگز از اموال خود دست بر نمى‏دارد.
ماجراى ابراهيم و مأموران به اصطلاح به دادگاه كشيده شد، ابراهيم در حضور قاضى تمام مطالب را صريح و قاطع بيان كرد و ادامه داد كه من (و همسرم) سالها زحمت كشيده‏ايم و اين اموال را بدست آورده‏ايم، اگر مى‏خواهيد اموال مرا مصادره كنيد، پس اين سالهاى عمرم را كه صرف تحصيل اين اموال شده را هم برگردانيد!
قاضى در بن بست منطق بسيار قوى ابراهيم قرار گرفت و ناگزير او را تصديق كرد، به مأموران گفت:
ابراهيم راست مى‏گويد، اگر اموالش را ضبط مى‏كنيد پس بايد مدتى از عمرش را برگردانيد كه صرف كسب اموال از راه صحيح كرده است.
ماجراى گفتگوى ابراهيم و قاضى، و محكوميت مأموران را به نمرود گزارش دادند، نمرود كه هر لحظه مى‏خواست از ابراهيم خلاص شود، و هر چه زودتر ابراهيم از بابل و اطراف، به نقطه دورى برود، بى‏درنگ گفت: معطل نكنيد بگذاريد ابراهيم زودتر برود، هر چند اموال خود را نيز با خود ببرد، اگر در اينجا بماند دين شما را فاسد كرده و به عقيده شما نسبت به خدايان آسيب مى‏رساند.
به اين ترتيب ابراهيم كه هيچگاه حاضر نبود زير بار زور برود، از اين مرحله نيز گذشت و به سوى سرزمين قدس، شهر پيامبران و اولياى خدا روانه شد.
گرچه او با جمعيت اندكش هرجا مى‏رفت، او را نمى‏شناختند، همدم او نمى‏شدند و گاهى هم باعث مزاحمتش مى‏شدند، اما قلب تپنده او پر از آرامش و اطمينان و توكل به خدا بود، مى‏گفت: انى ذاهب الى ربى سيهدين: من (هرجا بروم) به سوى پروردگارم مى‏روم، او راهنماى من است و با هدايت او ترسى ندارم.⁽⁸⁴⁾
آرى هدف او خدا بود، و هرجا كه ايستادگى مى‏كرد، مى‏خواست فرمان خدا اجرا بشود، و ستم ستمگران را تاييد نكند، نه آنكه هدف مادى داشته باشد.
آشنائى با هاجر
ابراهيم و ساره و لوط و همراهان از بابل كه بيرون آمدند، كم كم به راه ادامه دادند تا به راه مصر نزديك شدند تا از آن طريق روانه بيت‏المقدس گردند، از آنجا كه ساره زنى با جمال بود، و مردم آن سامان كه تحت حكومت قبطيان مى‏زيستند، نوعاً بر اثر دورى از پيامبران و تبليغات آنها، آلوده و ناپاك بودند، ابراهيم، ساره را در ميان صندوقى گذاشت، تا چشمهاى هوس آلود و ناپاك به او نيفتد و به اين ترتيب حجاب و عفت ناموس خود را حفظ كند.
ايالت مصر، حاكمى داشت بنام عزاره، او در مرز ايالت مأمورانى گماشته بود كه يك دهم اموال واردين را به عنوان عوارض و حق گمرك مى‏گرفتند، مأمورين سر راه ابراهيم را گرفتند و اموال او را بررسى كردند، تا به صندوقى رسيدند، مأمور به ابراهيم گفت: اين صندوق را باز كن، تا اموالى را كه در ميان آنست به حساب آورم و يك دهم عوارض آن را تعيين كنم.
ابراهيم گفت: خيال كن اين صندوق پر از طلا يا نقره است، يك دهم آن را حساب كن تا بپردازم، ولى آن را باز نمى‏كنم.
مأمور، سخت ناراحت شد و ابراهيم را مجبور كرد كه در صندوق را باز كند، ابراهيم به اجبار دژخيمان قبطى، سرصندوق را باز كرد، مأمور وصول، ناگهان ديد زنى در ميان صندوق است، پرسيد: اين زن چه نسبتى با تو دارد؟
ابراهيم گفت: اين زن همسر من و دختر خاله من است.
مأمور پرسيد: چرا او را در صندوق پنهان كرده‏اى؟
ابراهيم گفت: غيرتم نسبت به ناموسم مرا بر آن داشت كه اين كار را بكنم تا چشم ناپاكى به او نيفتد.
مأمور گفت: تو را آزاد نمى‏كنم تا حاكم اين ايالت را در مورد تو و اين زن آگاه سازم.
به دنبال اين ماجرا، مأمور براى حاكم پيام فرستاد و او را از جريان مطلع كرد، حاكم فرمان داد فوراً صندوق را نزد او ببرند، وقتى كه دژخيمان براى انجام فرمان حاكم آمدند صندوق را ببرند ابراهيم گفت: من صندوق را نمى‏دهم و از آن جدا نمى‏شوم مگر اينكه مرا بكشيد به حاكم خبر دادند كه جريان از اين قرار است، حاكم دستور داد بزور صندوق و ابراهيم را نزدش ببرند و به اجبار، ابراهيم را با صندوق نزد حاكم بردند.
به ابراهيم گفت: صندوق را باز كن!
ابراهيم گفت: خانواده و دختر خاله‏ام در ميان صندوق است، حاضرم تمام اموالم را بدهم و در صندوق را باز نكنم.
حاكم سخت ناراحت شد و ابراهيم را مجبور كرد كه صندوق را باز نمايد، وقتى كه صندوق باز شد و چشم حاكم به ساره افتاد، به طرف ساره دست درازى كرد در همين لحظه ابراهيم از شدت غيرت به سوى خدا متوجه شد و عرض كرد: خدايا دست حاكم را از همسر و دختر خاله‏ام كوتاه كن، پس از اين دعا دست حاكم در وسط هوا خشك شد بطوريكه نه مى‏توانست آنرا به سوى خود جمع كند و نه مى‏توانست به سوى ساره دراز نمايد، حاكم به دست و پا افتاد و به ابراهيم گفت: خداى تو چنين كرد؟ ابراهيم گفت: آرى، خداى من غيرت دارد و گناه را بد مى‏داند، او ترا از گناه بازداشت.
حاكم گفت: از خدا بخواه دستم را به حال اول باز گرداند، در اين صورت ديگر كارى به همسر تو ندارم، ابراهيم از خدا خواست و دست او خوب شد ولى باز تا چشم او به ساره افتاد، دست به طرف ساره دراز كرد، ابراهيم براى او نفرين كرد، بار ديگر دست حاكم در وسط راه خشك شد.
حاكم به ابراهيم گفت: خداى تو غيرت دارد تو نيز غيرت دارى از خدايت بخواه دستم را خوب كند اگر خوب شدم ديگر اين كار را نمى‏كنم، ابراهيم گفت: از خدا مى‏خواهم كه اگر تو قصد تكرار ندارى خوب شوى، حاكم گفت: بسيار خوب همين گونه دعا كن، ابراهيم همين گونه دعا كرد و دست حاكم خوب شد.
وقتى كه حاكم اين غيرت و معجزه‏ى بزرگ را از ابراهيم ديد، بسيار به او احترام كرد و گفت: در اين سرزمين آزاد هستى، هر جا مى‏خواهى برو، ولى من يك درخواستى از تو دارم.
ابراهيم گفت: درخواستت چيست ؟
حاكم گفت: دوست دارم به من اجازه دهى كنيزى را كه با جمال و با كمال است به همسرت بخشم تا خدمتگزار او باشد.⁽⁸⁵⁾ ابراهيم قبول كرد، حاكم آن كنيز را كه نامش هاجر بود به ساره بخشيد و احترام شايانى از ابراهيم كرد و دستور داد، عوارض و حق گمرگ از او نگيرند و كسى مانع او نشود.⁽⁸⁶⁾
ابراهيم نيز به او احترام كرد و از او تشكر نمود. او آنچنان دلباخته ابراهيم گرديد كه گفت:
اى ابراهيم تو با اين برنامه‏ات مرا به دين خودت جذب كردى‏⁽⁸⁷⁾.
به اين ترتيب، غيرت ابراهيم، دعا و نفرين به موقع او، و اخلاق نيك او، اين چنين زمامدار مقتدر آن ايالت را رام كرد و او با كمال شرمندگى عذرخواهى كرد و فوق‏العاده به ابراهيم احترام نمود، و آئين ابراهيم در دلش جاى گرفت.
نكته‏ها:
1 - ابراهيم براى خدا قبول كرد كه تبعيد شود يا هجرت كند، و از وطن خود دور گردد.
2 - او هيچگاه تسليم زور نمى‏شد، و در محاكمه‏اش در مورد گذاشتن اموالش در بابل، قاضى را محكوم كرد.
3 - او داراى عفت و غيرت بود، و هرگز حاضر نمى‏شد كه چشم افراد هوسباز به صورت ناموسش بخورد.
4 - برخوردهاى منطقى آميخته با احترام و اخلاق نيكش موجب جذب حاكم مصر به آئين توحيدى ابراهيم گرديد.
5 - تشكر او از حاكم، و قبول هديه‏ى حاكم (كه در اين مورد بجا بود) راه ديگرى بود كه او براى نفوذ در دلها، انتخاب كرد، چنانكه قرآن ابراهيم را حليم (شخص وزين و متين و خوش اخلاق) خوانده است.⁽⁸⁸⁾

61) سوره‏ى توبه، آيه‏ى 52. 62) يعنى جبرئيل گفت: آيا به من حاجتى دارى اى برگزيده خدا ابراهيم گفت: اما به تو نه. 63) يعنى سخن در اينجا بى‏مورد است، علم خدا به حال من كافى است، ديگر چه حاجت به سؤال؟ 64) مجمع‏البيان، ج 7 ص 54. 65) سوره‏ى انيباء، آيه‏ى 69. 66) اقتباس از مجمع‏البيان ج 7 ص 54 - تفسير جامع ج 2 ص 325، داستانهاى شگفت‏انگيز قرآن ص 170. 67) بيشتر به نظر مى‏رسد: ابراهيم، محبوب مردم بود، و نمرود با ايجاد مسائل انحرافى مى‏خواست، مردم را سرگرم كند تا ابراهيم را فراموش كنند، و يا مى‏خواست، وقت بگذراند و ابراهيم را با اينگونه مسائل ايذائى خسته كند (در اين باره باز سخن خواهيم گفت). 68) اقتباس از مجمع‏البيان ج 6 ص 356. 69) قد مكر الذين من قبلهم فاتى الله بنيانهم من القواعد فخر عليهم السقف من فوقهم. (نحل - 26) 70) مجمع‏البيان ج 6 ص 356. 71) اقتباس از بحار ط قديم ج 5 ص 123 - و اين نقشه‏ها و مسائل انحرافى نيز نتوانست نمرود را به هدف خود برساند. 72) امام صادق (عليه السلام) فرمود: حب الشى‏ء يعمى و يصم: علاقه زياد به چيزى انسان را كور و كر مى‏كند. 73) شرح اين ماجرا در كتاب خزينةالجواهر نهاوندى ص 488 آمده است. 74) بارو يعنى حصار گرد قلعه. 75) ديوان پروين اعتصامى. 76) بحار ط، كمپانى ج 5 ص 120 عجيب اينكه عذاب لوط هم در روز چهارشنبه بوده است (بحار ط جديد ج 12 ص 151) با توجه به اينكه قوم لوط قبلا جزء نمروديان بودند. و چنانكه نقل مى‏كنند عبيدالله بن زياد عامل سفاك كشتار عاشورا، پس از گذشت پنج سال از شهادت شهيدان كربلا، بدست ابراهيم فرزند مالك اشتر در روز عاشوراى سال 66 در جنگ سپاه مختار با سپاه شام به هلاكت رسيد (تتمه‏المنتهى ص 62) - فاعتبروا يا اولى الابصار. 77) اقتباس از تاريخ روضةالصفا ج 1. 78) حيوةالقلوب مجلسى ج 1 ص 175. 79) و ارادوا به كيداً فجعلنا هم الاخسرين (انيباء 70). 80) بايد توجه داشت كه نمرود پس از حمله پشه‏ها و عذاب الهى (چنانكه در فصل قبل گفتيم) چهل سال ديگر زندگى كرد، و باقيماندگان از هلاك‏شدگان در اطراف او بودند و از مخالفت با ابراهيم دست بر نمى‏داشتند. 81) الميزان ج 7 ص 240 و 241. فامرهم ان ينفوا ابراهيم من بلاده. 82) و نجيناه و لوطا الى الارض التى باركنا فيها للعالمين. (انبياء، 71) 83) يكى از فرازهاى برجسته زندگى ابراهيم ازدواج با ساره دختر يكى از پيامبران بنام لاحج است، كه ساره (همچون خديجه) اموال بسيار داشت و در اختيار ابراهيم گذاشت و ابراهيم آن اموال را در راه خدا مصرف مى‏كرد (ابراهيم در 37 سالگى با ساره ازدواج كرد - تاريخ طبرى ج 3 ص 218). 84) سوره‏ى صافات، آيه‏ى 99. 85) در حقيقت، حاكم مى‏خواست با اين كار از ساره، عذرخواهى كند و ساره او را ببخشد. 86) در حقيقت، حاكم مى‏خواست با اين كار از ساره، عذرخواهى كند و ساره او را ببخشد. 87) الميزان، ج 7 ص 241 - تفسير جامع ج 2 ص 328 - فقال الملك اشهد ان الهك لرفيق كريم و انك ترغبنى فى دينك: گواهى مى‏دهم كه خداى تو مهربان و بزرگوار است و تو مرا به دينت گرايش دادى (الميزان ج 7 ص 422) 88) سوره‏ى توبه، آيه‏ى 114.