ايران در آتش

دوران حكومت قاجار با ظهور تحولات سياسى، اقتصادى و نظامى‏در غرب همراه بود كه همزمان با آن، تهاجم همه‏جانبه دشمنان اسلام به‏ايران و جهان اسلام به شكل گسترده‏اى آغاز شد. تجاوزات روسيه وانگلستان به ايران و عثمانى و هجوم ايتاليا به ليبى، همگى براى براندازى‏اسلام ناب محمدى‏صلى الله عليه وآله بود.

در آن زمان بين روسيه و انگلستان رقابت‏شديدى بر سر ايران وجودداشت و هر امتيازى كه يكى به دست مى‏آورد ديگرى هم سعى داشت‏مشابه آن را به دست آورد و زمانى نيز اين دو قدرت شيطانى به هم‏نزديك شده و ايران را بين خود تقسيم مى‏كردند ⁽¹⁾ و اگر قدرت يكى رو به‏ضعف مى‏نهاد ديگرى جاى او را پر مى‏كرد ⁽²⁾ و متاسفانه سردمداران ايران‏نيز براى حفظ تاج و تخت‏خود با واگذارى امتيازات فراوان و بستن‏قراردادهاى ننگين با استعمارگران از يكديگر سبقت مى‏گرفتند.

در اين گفتار با شرحى كوتاه از سياست‏هاى استكبار جهانى آن روز،نقش علما و به خصوص شيخ شريعت را در رويارويى با آنان بررسى‏مى‏كنيم. بديهى است آنچه در ذيل مى‏آيد قطره‏اى است از دريا كه براى‏رفع تشنگى بايد چشيد.

انگلستان به ظاهر با انقلاب مشروطه موافق و روسيه مخالف آن بود،ولى يك سال پس از برقرارى مشروطيت، اين دو كشور استعمارى در يك‏توافق سرى، ايران را به سه منطقه تقسيم كردند. در اين تقسيم، مناطق‏جنوبى ايران سهميه انگلستان و شمال ايران از آن روسيه درنظر گرفته شد وبراى اين كه حدودشان به هم متصل نباشد و با هم اختلافى پيدا نكنند يك‏قسمت هم در وسط (قسمت‏هاى مركزى ايران) ترسيم و آن را به عنوان‏منطقه بى‏طرف به دولت ايران واگذار كردند. ⁽³⁾ دولت ايران هم به جاى هرگونه اقدام متقابل سياسى با سكوت خود بر اين اقدام مهر تاييد زد.

در اين زمان كه كشورهاى استعمارگر مى‏خواستند رسما ايران را تكه‏تكه كنند فريادهاى مخالفان از هر طرف بلند شد كه در راس آنان علماى‏اسلام و نمايندگان مجلس قرار داشتند.

روحانيان آگاه دريافته بودند كه اگر كوچك‏ترين سهل‏انگارى‏صورت پذيرد استقلال سياسى و تماميت ارضى ايران از بين رفته و اسلام‏در معرض خطر جدى قرار مى‏گيرد. از اين رو پس از اطلاع از اين قراردادشوم، درس‏هاى حوزه‏هاى علميه را تعطيل و خود را براى جانفشانى درراه اسلام و ايران آماده كردند و بدين وسيله، برگى ديگر بر افتخارات‏حوزه‏هاى علميه افزودند. در يكى از تلگراف‏هاى علما مى‏خوانيم:

«...اخبار موحشه مداخله اجانب در بلاد اسلاميه خصوصا به اشتهارمعاهده ميشومه جديده با دولتين، موجب وحشت عموم علماى اعلام‏عاكفين اين اعتاب مقدسه (شده است).

معلوم است مبادرت به تخليص اسلام از اين ورطه، اهم تكاليف دينيه واندك تسامح به انهدام اساس اسلاميت و مملكت و اضمحلال مذهب‏جعفرى - على مشيده‏السلام - العياذبالله مؤدى خواهد بود.

قاطبه علماى اين مشاهد مشرفه، وظايف مقاميه را تعطيل و در حفظ‏اسلام به اداى آخرين تكليف (جهاد) حاضر، از غيرت و حميت مقام‏سلطنت رضاى به... اضمحلال مذهب...، غير مترقب، و استدعا داريم‏كه بعون‏الله تعالى و حسن تاييده به تخليص دين و دولت و مملكت‏اسلامى از اين مهلكه قيام... عساكر اجانب را به خاك خود برگردانيدابواب مداخلاتشان را بكلى مسدود و حفظ نعمت و شرف استقلال‏كماهوحقه مراقبت فرموده، خاطر اين خدام شريعت مطهره عاجلا به‏بشارت نتيجه ماموله آسوده و قرين تشكر و اميدوارى خواهند فرمودان شاء الله تعالى. الاحقر محمدكاظم‏الطباطبائى، الاحقرمحمدكاظم‏الخراسانى، الاحقر عبدالله المازندرانى، الاحقر شريعت‏اصفهانى.». ⁽⁴⁾ .

پس از مخالفت‏هاى همه‏جانبه علما و نمايندگان مجلس و ديگراقشار، دولت هم اعلام كرد كه اين قرارداد را به رسميت نمى‏شناسد. اما آيادشمنان پس از اين شكست، دست از اقدامات جنايتكارانه خود بر ضدايران برداشتند؟ هرگز.

به فرموده قرآن، يهوديان و مسيحيان آن گاه حاضرند كه با مسلمانان‏از در دوستى وارد شوند كه مسلمانان را پيرو خود كنند. ⁽⁵⁾ پس دشمنى‏استكبار با اسلام است. آنان مى‏خواستند و مى‏خواهند كه اسلام را از ايران‏و تمام جهان ريشه‏كن كنند. از اين رو سعى كردند كشور عثمانى آن روزرا كه آن هم عنوان اسلامى داشت تجزيه كنند.

روشن بود كه هيچ كدام از دو دولت عثمانى و ايران به تنهايى‏نمى‏توانستند در برابر نيروهاى استعمارگر مقاومت كنند، اما اگر اين دودولت‏با هم متحد مى‏شدند مى‏توانستند سنگرهاى كليدى دنيا را فتح كنند. روحانيان هشيار باآگاهى از اين مطلب در يك اقدام منسجم و در حالى كه‏علماى اهل سنت نيز با آنان همراهى مى‏كردند، طرح «اتحاد دنياى اسلام‏»را مطرح كردند و با صدور اطلاعيه‏هاى متعدد اعلام كردند كه همگى‏داراى هدفى مشترك هستند و در راه حفظ اسلام از هيچ كوششى فروگذارنخواهند كرد. ما نيز بهتر است عنان قلم را در اختيار آنان قرار داده و متن‏يكى از اعلاميه‏هاى آن‏ها را با هم بخوانيم.

بسم‏الله‏الرحمن‏الرحيم.

بعد الحمدلله رب‏العالمين والصلاة والسلام على محمدصلى الله عليه وآله‏خاتم‏النبيين و صحبة‏المنتجبين.

از آن جايى كه مشاهده نموديم كه اختلاف فرقه‏هاى پنجگانه‏اسلاميه در غير آنچه تعلق به اصول ديانت دارد و شقاق در مابين طبقات‏مسلمين، عمده سبب تنزل و ضعف دول اسلاميه و مسلط شدن اجانب برممالك بزرگ آن‏ها گرديده پس به جهت كلمه جامعه دينيه و مدافعه‏نمودن از شريعت‏شريفه محمديه‏صلى الله عليه وآله متفق گرديده، آراء مجتهدين‏عظام از رؤساى شيعه جعفريه و علماى كرام اهل تسنن از مقيمين‏دارالسلام بغداد بر وجوب چنگ زدن به رشته اسلام چنانچه خداوندمتعال در كتاب مجيد خود امر فرمود: «و اعتصموا بحبل‏الله جميعا ولا تفرقوا»و وجوب اتحاد كافه مسلمين در حفظ بيضه اسلام و نگاه داشتن ممالك‏اسلاميه عثمانى و ايران از تشبثات دول اجنبيه و هجوم آوران سلطنت‏هاى‏خارجه متحد گرديد راى تمامى ماها بر محافظت‏حوزه اسلاميه كه بذل‏تمام قوا و نفوذ خود را در آن بنماييم و مضايقه نكنيم از هر اقدامى كه‏مقتضاى مقام باشد. در حالتى كه اميدوارى ما به كمال اتحاد بين دولتين‏عليتين اسلاميتين و رعايت هر كدام از حفظ استقلال دولت عليه خود وحمايت كننده‏هاى مملكت‏خود و محافظت‏بر ثغور آن را از مداخلات‏اجانب و اين كه پيروى كنند آنچه را خداوند متعال در كتاب عزيز خودفرموده است: «اشداء على‏الكفار رحماء بينهم‏».

و يادآورى مى‏نماييم عامه مسلمين را از عقد برادرى و اخوتى كه‏خداوند متعال بين مؤمنين بسته است و اعلان مى‏نماييم آن‏ها را به وجوب‏دورى و اجتناب از چيزهايى كه باعث‏شقاق و نفاق مى‏شود و اين كه بذل‏جهد در حفظ نواميس امت و معاونت و همدستى به واسطه حسن‏مواظبت‏بر اتفاق كلمه بنمايند تا آن كه بيرق شريفه محمديه محفوظ بماندو مقامات دولتين عليتين عثمانيه و ايرانيه محفوظ بماند، ادام‏الله شوكتهابمحمدصلى الله عليه وآله و صحبه خيرالبريه; غره ذى حجه سنه 1328. نجف اشرف.خراسانى، مازندرانى، شريعت اصفهانى. كربلاى معلى. صدر، حاجى‏نورالدين اصفهانى، حاجى شيخ حسين، حاجى شيخ‏العراقين. سامره.ميرزا محمدتقى شيرازى. ⁽⁶⁾ .

در قرارداد 1907ميلادى روسيه و انگلستان بر سر تقسيم ايران به‏توافق رسيدند. متعاقب آن و پس از مدتى در اواخر دوران «استبدادصغير» ⁽⁷⁾ روسيه متجاوز به بهانه‏هايى سست، به ايران حمله كرد و بعضى ازشهرهاى ايران را اشغال نمود و در سال 1329قمرى به بهانه اين كه‏ژاندارم‏هايى كه در خدمت‏شوستر هستند به صاحب منصبان كنسولخانه‏روسيه اهانت كرده‏اند طى اولتيماتومى ⁽⁸⁾ از دولت ايران خواست كه اولا ازروسيه معذرت‏خواهى كند و ثانيا شوشتر را از ايران اخراج كند. دولت‏ايران هم به جاى تكيه بر مردم و ايستادگى در برابر اين اقدامات‏تجاوزكارانه، با وزير امور خارجه انگلستان مشورت كرد و وزير خارجه‏انگلستان هم به خاطر توافقى كه در قرارداد 1907 با روسيه داشت، ازدولتمردان ايران خواست اولتيماتوم را بپذيرد. وقتى وزير امور خارجه‏ايران براى قبول اولتيماتوم به سفارت روسيه رفت، سفير روسيه به‏وثوق‏الدوله (وزير امور خارجه) خبر داد كه اولتيماتوم ديگرى در شرف‏صدور است. وثوق‏الدوله خواهان پذيرش اولتيماتوم دوم ⁽⁹⁾ بود، ولى‏مجلس آن را رد كرد كه متعاقب آن نيروهاى روسيه به طرف ايران‏پيشروى كردند و مجلس ايران هم توسط دولت تعطيل شد. در 5 محرم‏1330 تبريز به تصرف روس‏ها درآمد و قتل زنان و كودكان بى‏گناه ودستگيرى آزادى‏خواهان و غارت شهر شروع شد و عده زيادى از مردم‏تبريز در روز عاشورا در برابر چشمان مردمى كه براى عزادارى‏سيدالشهدا جمع شده بودند در ميدان شهر به دار آويخته شدند. جنايت‏جلادان روسيه در گيلان و رشت كم‏تر از تبريز نبود. آنان در 13 صفر همان‏سال عده زيادى از مردم شهر را پس از دستگيرى به خارج شهر انتقال‏داده و همه آنان را به دار آويختند.

روس‏ها در 9 ربيع‏الآخر 1330 (9 فروردين 1290) مرقد مطهر امام‏هشتم‏عليه السلام را به توپ بستند و عده زيادى را به شهادت رساندند، آن گاه به‏خزانه حضرتى كه مملو از اشياى قيمتى و باستانى بود يورش برده و نفايس‏آن را به بانك روس منتقل كردند. اين اقدامات ددمنشانه، قلب هر ايرانى‏آزاده را آزار مى‏داد و دولت ايران نيز به جاى انجام هر گونه اقدام جدى وعملى، با ضعف‏هاى فراوانى كه از خود نشان مى‏داد به دشمن در انجام‏جنايت‏بيشتر و محو اسلام جرات مى‏داد.

در هزارو سيصدو سى شاه روس.

حمله ور گرديد سوى ارض طوس.

مرقد شاه رضا از توپ كين.

شد مشبك از جفاى مشركين.

اى بسا خون‏ها درون صحن ريخت.

رشته افكار نورانى گسيخت ⁽¹⁰⁾ .

در اين هنگام كه ايران در سراشيبى سقوط قرار گرفته بود، مراجع‏تقليد جهان اسلام كه در آن زمان در عراق بودند تصميم گرفتند با مقاومتى‏قهرمانانه و حركت‏به طرف ايران به يارى اسلام و ايران بشتابند. از اين روعلماى كاظمين طى تلگرافى از علماى نجف خواستند تا دست‏به دست‏هم داده و در صفى واحد با دشمن كافر مقابله كنند. ⁽¹¹⁾ .

وقتى اين تلگراف به مراجع نجف، ازجمله آية‏الله شيخ شريعت رسيدآمادگى كامل خود را براى هر اقدامى كه موجب حفظ اسلام و ايران عزيزشود اعلام داشته و تلگراف ذيل را مخابره كردند:

23 ذيقعده، كاظمين حجج اسلام دامت‏بركاتهم:

تلگراف شريف قرائت‏شد ما در بذل تمام قوا در دفع تشبثات اجانب‏و از براى اتفاق بر آنچه موجب حفظ بيضه اسلام است‏حاضريم و مزيداهتمام آن جنابان را در تحصيل اتحاد منتظر و متشكريم.

شيخ‏الشريعه اصفهانى، عبدالله مازندرانى، محمدكاظم‏الخراسانى.

در پى اين اقدام، مراجع تقليد نجف از آية‏الله ميرزا محمدتقى‏شيرازى كه از مراجع بزرگ اسلام در سامرا بود، خواستند به جمع آنان‏بپيوندد تا بتوانند يك صدا در برابر زورمندان و استعمارگران بايستند.

آنان در تلگرافى كه براى ميرزاى شيرازى فرستادند اسلام را به‏شخص بيمارى تشبيه كردند كه آخرين آثار حيات در او باقى مانده و بااندك مسامحه‏اى از صفحه وجود محو مى‏گردد. از اين رو دردمندانه و درحالى كه نداى العجل، العجل برآوردند، از آية‏الله ميرزامحمدتقى خواستندبدان‏ها ملحق شود. ⁽¹²⁾ .

وقتى اين تلگراف به دست ميرزا رسيد فورا خود را براى حركت‏به‏سوى كاظمين و حضور در جمع علما آماده كرد. ⁽¹³⁾ و بدين وسيله، مقدمات‏حركتى بزرگ و سرنوشت‏ساز فراهم شد.

در حالى كه تمام مراجع و علماى شهرهاى كربلا، نجف، كاظمين،سامرا و... خود را براى حركت‏به طرف ايران و مبارزه با استبداد داخلى واستكبار خارجى آماده كرده بودند، ناگهان آية‏الله آخوند خراسانى به‏صورتى مرموز از دنيا رفت و ظاهر امر نشان مى‏داد كه دشمنان اسلام وايران او را شهيد كرده‏اند.

اين حادثه تاسف‏بار حركت علما را چند هفته‏اى به تاخير انداخت وپس از آن اعلام كردند كه آنان نيز راه آخوند را ادامه خواهند داد. در روز11 محرم 1330 هيات علميه نجف اشرف به همراهى صدها نفر از طلاب‏و روحانيان حوزه علميه، به طرف ايران به راه افتادند. پرچم‏هاى‏سياه‏رنگى كه بر روى آن عبارت «نصرمن‏الله و فتح قريب‏» ⁽¹⁴⁾ نوشته شده بودشكوه خاصى به جمعيت مى‏داد و برق اسلحه دويست هزار تن از عشايرمسلح كه براى نبرد با دشمنان اسلام و ايران، علما را همراهى مى‏كردندچشم‏ها را خيره مى‏كرد.

رهبران تصميم گرفتند در سر راه خود به ايران چند روزى در كاظمين‏توقف كنند و پس از آماده كردن مقدمات لازم به راه خود ادامه دهند.

«آن‏ها در كاظمين هياتى را انتخاب كردند تا با مقام‏هاى مسؤول‏كشورهاى اسلامى، به ويژه تركيه عثمانى، ايران و هندوستان در موردمساله اشغالگران بيگانه در ايران و حركت علما در اين رابطه تماس بگيرد.علما با فرستادن تلگراف‏هايى به سران دولت‏هاى اسلامى و پخش‏اعلاميه‏هاى فراوان در ميان مردم مسلمان جهان، شرايط و اوضاع‏كشورهاى اشغال شده را بيان داشتند. آنان در آن نوشته‏ها عمليات نظامى‏ايتاليا را در ليبى و اشغالگرى امپرياليستى روس و انگليس را در ايران‏محكوم كردند و مسلمانان جهان را به خيزش بر ضد اشغالگران بيگانه‏فراخواندند. ⁽¹⁵⁾ .

يك سند رسمى انگليسى گزارشگر آن است كه پس از نشر نخستين‏اعلاميه جهاد علما، يك رشته از مبارزات پيگير مطبوعاتى بر ضدبيگانگان در عراق به راه افتاد.» ⁽¹⁶⁾ .

در زمانى كه علما و رهبران مذهبى در صدد بودند با يك اقدام منسجم‏و همه‏جانبه با دشمن مبارزه كنند، دولت ايران به جاى همراهى و حمايت‏آنان، از اين اقدام به هراس افتاد و با همسويى با دشمنان اسلام و ايران ⁽¹⁷⁾ به‏طور مرتب از فرزانگان و رهبران دينى مى‏خواست كه حركت‏خود به‏طرف ايران را متوقف كرده و تنها دعا كنند.

در تلگرافى كه هيات وزرا و وزير امور خارجه به علمايى كه دركاظمين جمع شده بودند مخابره كردند مى‏خوانيم:

«بغداد از تهران. جنرال قنسولگرى ايران به توسط حضرت آية‏الله‏زاده خراسانى، خدمت‏حضرت آيات‏الله ادام‏الله ظلالهم. از قرار اطلاع‏جنرال قنسولگرى كه رسيده است‏به كاظمين مواصلت فرموده‏اند، هرچنداقدام متبركه موجب سعادت و بركت‏خواهد بود، ليكن در اين موقع،سياست مملكت دچار تعقيدات سخت و محتمل است‏بر اين حركت نيزآثار سوء ترتيب شود و اين حركت نيز در نظر خارجى تعبير به خصومت‏شده، قبل از ترتيب آثار مطلوبه مملكت، دچار شدايد شود. عجالتا دولت‏براى جلوگيرى خطرات و رعايت اقل‏المحذورين، سياست مدارا پيش‏گرفته، احتراز از هر اقدام مخالفت‏آميز را لازمه حفظ بيضه مقدسه‏مى‏داند و با كمال الحاح، فسخ اين عزيمت (را) مستدعى است. اميد است‏به بركات انفاس و توجهات مقدسه با نتيجه مطلوبه شدايد را دفع كند».

هيئت وزرا - وثوق‏الدوله ⁽¹⁸⁾ .

چون اوضاع ايران بسيار بحرانى بود و دشمنان اسلام از هر سو به‏كشور عزيزمان حمله‏ور شده بودند، علما نمى‏توانستند با دولت مخالفت‏كنند كه جنگ داخلى نيز بر مشكلات ايران اضافه شود. از اين رو تصميم‏گرفتند مدتى در كاظمين اقامت كرده و منتظر اقدامات جدى دولت‏شوندو در جواب تلگراف هيات وزرا نوشتند:

«...حالا كه صلاح در حركت ايران نديده‏اند داعيان، محض تحصيل‏نتيجه مطلوبه، عجالتا فسخ عزيمت نموده، با كمال جديت در كاظمين‏متوقف انتظار بشارت معموله و حصول استقلال مملكت داريم.» ⁽¹⁹⁾ .

علماى اسلام پس از آن كه تصميم گرفتند مدتى در كاظمين توقف‏كنند اقدامات زيادى انجام دادند كه در ذيل به بعضى از آن‏ها اشاره‏مى‏كنيم:

1 . برگزيدن هيات‏هايى براى تماس حضورى با سران كشورهاى‏اسلامى و فرستادن پيام‏ها و تلگراف‏هايى براى آنان و مردم آن كشورها.

اين هيات‏ها با مسلمانان كشورهاى عربى، هندوستان، عثمانى و...تماس گرفته و با پخش اطلاعيه‏هاى مراجع تقليد، نداى مظلوميت ملت‏ستمديده ايران را به گوش جهانيان مى‏رساندند. البته سران استكبار جهانى‏نيز سعى مى‏كردند به هر وسيله ممكن از پخش اين اعلاميه‏ها جلوگيرى‏كنند تا جنايات هولناك آنان همچنان در پس پرده مخفى بماند.

نوشته ذيل كه در اداره اسناد وزارت امور خارجه انگلستان جزو اسنادرسمى نگهدارى مى‏شود، نشانگر حساسيت فراوان استعمار انگلستان درمورد اقدامات تبليغات ضدبيگانه علماست و از كوشش آنان در مخفى‏كردن صداى علما پرده برمى‏دارد:

«مجتهدان بزرگ نجف تلگرافى به شيخ محمره ⁽²⁰⁾ فرستاده‏اند تا وى آن‏را به اداره تلگراف تسليم كند (در آن تلگراف علماى نجف) ضمن اعلام‏خطر، ملاهاى ايران را مورد خطاب قرار داده و جهاد بر ضد روسيه وانگلستان را اعلام داشته‏اند. شيخ (خزعل) كه مدتى بيرون شهر رفته بودتلگراف را نزد خود نگاه داشت تا آن كه (شيخ‏عبدالله) مازندرانى‏تلگرافى از نجف به وى فرستاده از او خواست پيرامون علت تاخير درمخابره تلگراف به علماى ايران توضيح دهد. شيخ (خزعل) به وسيله‏وزيرش به من آگاهى داده است كه ديگر نمى‏تواند بيش از اين تلگراف‏رهبران مذهبى نجف را نزد خويش نگاه دارد و (آن را به علماى ايران‏براى ايجاد كارشكنى و مانع در امر جهاد بر ضد روس و انگليس) مخابره‏نكند، ولى خزعل نام انگلستان را (از متن اعلاميه جهاد) زدوده است. سرانجام تلگراف (علماى نجف) در حدود چهار روز پيش از اين، پس ازسه هفته تاخير... به ايران فرستاده شد».

هرچند به خاطر اين كارشكنى بسيارى از اعلاميه‏ها و تلگراف‏هاى‏رهبران مذهبى به دست جهانيان نرسيد ⁽²¹⁾ و در نتيجه، بسيارى از اقدامات‏آنان براى نسل‏هاى بعدى ناشناخته ماند، ولى آنچه باقى مانده كه تنهاقطره‏اى است از دريا خود برگى درخشان و صفحه‏اى زرين است دركتاب زندگى سياسى علماى مجاهد. و ما نيز به پاس احترام آن فرزانگان‏جاودانه، به يك اطلاعيه اشاره مى‏كنيم:

اعلاميه علما خطاب به مسلمانان هندوستان.

لكنهو - مولوى سيدناصر حسين. كلكته - شمس‏العلما. لاهور - نواب‏فتحعلى خان. بمبئى - حاج شيخ ابوالقاسم. حيدرآباد - مولوى سيدعلى‏نقى. كشمير - شيخ حيدرعلى. تبت - آقاسيدعباس.

بسم‏الله‏الرحمن‏الرحيم.

ياايهاالذين آمنوا استجيبوا لله و للرسول اذا دعاكم لما يحييكم ⁽²²⁾ .

خاطر قاطبه اهل توحيد و عموم مسلمين را متوجه مى‏دارد كه در هيچ‏عصرى از اعصار سالفه، اسلام و مسلمين به اين روز سياه نيفتاده و مبتلا به‏چنين ذلت و نكبت كنونى نگرديده بود. مصائب حاليه اسلام اشد مصائب‏و لطمات وارده بر عالم اسلاميت در اين عصر، سخت‏ترين لطمات است.اليوم اساس دين مبين، قريب به انهدام و آثار شريعت‏حضرت‏سيدالمرسلين - صلى‏الله عليه وآله‏الطاهرين - در معرض زوال افتاده. امروزاز آن همه دول مستقله اسلاميه باقى نمانده مگر دولتين عليتين عثمانى وايرانى كه حامل لواى محمدى و حامى حوزه اسلامى و حافظ حرمين‏شريفين و روضات مقدسه و نقطه اعتماد و استناد عموم مسلمين هستند.بقاى حرمت قرآن كريم و رواج كلمتين شهادتين و تشييد مبانى دين مبين‏منوط به بقاى اين دو دولت اسلامى بوده، عزت و شرف و حيوة معنوى‏تمام مسلمين در هر نقطه از نقاط عالم و اقامه شعاير دين مبين‏احمدى - صلى‏الله عليه وآله - در هر قطرى از اقطار صفحه زمين، منوط وموقوف بر سلامتى، استقلال و قوت و عظمت اين دو دولت اسلامى‏است. و اگر خداى نكرده اين دو دولت دچار محو و انقراض گردند ديگرنه جامعه براى اسلام و نه حوزه براى مسلمين باقى خواهد ماند و اسلام ومسلمين به ذلت ابدى و خذلان دائمى مبتلا خواهند شد. لا ارانا الله ذلك‏اليوم ابدا!

امروز بعضى از اجانب بناى حملات خانمان ويران كن بر اين دودولت گذارده و آن‏ها را گرفتار همه‏گونه تضييقات و ابتلائات گردانيده‏اند.از طرف(ى) مسلمانان طرابلس غرب ⁽²³⁾ گرفتار پنجه ظلم و تعديات عساكرايتاليا شده و زنان و اطفال و اموال آن‏ها در معرض قتل و غارتند. و ازطرف ديگر، عساكر روس ضعفا و عجزه تبريز را هدف گلوله توپ نموده،بزرگان و اكابر بلد را به دار مى‏كشند.

در قزوين و رشت مداخلات ظالمانه و مشهد مقدس رضوى را - على‏مشرفهاالسلام - پايمال سالدات‏هاى خود كرده، ايرانيان را گرفتارتضييقاتى مى‏نمايند كه محو كننده استقلال دولت و معرض اضمحلال‏اسلام است. نظر به اين احوال اسف اشتمال دولت و مشاهده اين گونه‏تهاجمات كفار، ما خدام شرع انور به موجب مسؤوليت دينى و وظيفه‏اسلامى با تمام علماى اعلام، از نجف و كربلا و سامره، در كاظمين مجتمع‏كه شايد در اين موقع پرخطر چاره براى خلاصى مسلمين از چنگال ظلم وتعدى اجانب بنماييم. مسلمانان اقطار عالم كه در حت‏حكومت واستيلاى اجانب هستند اگر نمى‏توانند معاونت جانى از برادران خود نماينداز طرف ديگر مى‏توانند مساعدت و همراهى نموده و به واسطه اظهار تنفرو عدم رضايت از اعمال ظالمانه روس، خاطر دولت متبوعه خود را متوجه‏داشته، با كمال جديت‏به كلمه واحده، رفع تعديات ومداخلات استقلال‏شكنانه روس در ايران را بخواهند.

بديهى است كه اگر مسلمانان به اتفاق كلمه، در اين مشروع جديت‏كرده، بر اهل عالم ثبات و عزم خود را در انجام مقصد و حفظ استقلال‏دولت اسلامى ارائه دهند، اميدوارى كامل براى نتيجه بردن است.ياللمسلمين! اين گفتگوى اشتراط و استبداد نيست، اين امر دين واسلاميت است. امروز روز اتفاق و كار است نه روز تهاون و تقاعد. امروزكلمه جامعه اسلاميت در مخاطره عظيمه و نواميس شرع اطهر مقدس‏احمدى - صلى‏الله عليه وآله - در معرض زوال و اضمحلال است، فسارعواالى مغفرة من ربكم ⁽²⁴⁾ ما خادمان شرع اطهر به شماها مطلب فوق را به عنوان‏ديانت و اسلاميت اجماعا از جانب خدا و رسول - صلى‏الله عليه وآله -ابلاغ مى‏نماييم. والسلام عليكم و رحمة‏الله و بركاته.

عبدالله‏المازندرانى، شيخ‏الشريعه اصفهانى، محمدحسين‏الحائرى‏المازندرانى، اسماعيل بن صدرالدين العاملى، محمدتقى‏الحائرى‏الشيرازى‏». ⁽²⁵⁾ .

اين اعلاميه‏ها موجب شده بود كه از طرفى نداى مظلوميت مسلمانان‏ايران به گوش تمام جهانيان برسد و از طرف ديگر، كوس رسوايى‏مستكبران نواخته شود، اما اين اقدام به تنهايى كافى نبود. ايران در خون وآتش مى‏سوخت و هر روز عده‏اى بى گناه به دست دژخيمان روسى به‏خاك و خون مى‏تپيدند. ايران محتاج يك حركت همه‏جانبه مردمى بود كه‏بتواند آتشى كه بيگانگان برافروخته بودند خاموش كند و آن‏ها را سر جاى‏خود بنشاند.

از اين رو علما با ارسال پيام‏هاى شورانگيز دست‏به روشنگرى مردم‏زدند و در تلگراف‏ها، اطلاعيه‏ها، اعلاميه‏ها و بيانيه‏هاى متعددى كه براى‏مردم ايران فرستادند وظيفه اسلامى و ملى مردم را به آن‏ها گوشزد كرده وآن‏ها براى يك نبرد تمام عيار عليه زورمداران آماده ساختند.

در يكى از اعلاميه‏هاى آية‏الله شريعت اصفهانى كه به حق مى‏توان‏آن را «آوايى جاودان در پهنه زمان‏» ناميد، در حالى كه گويى از اين همه‏جنايت و ظلم خونش به جوش آمده، فرياد مى‏زند: «...اينان(استعمارگران) كينه‏هاى ديرينه خويش را نشان دادند و اسرار پنهانى خودرا فاش كردند و آن گونه كه براى جهانيان آشكار است، وقايع دردناك وحوادث اندوه بارى آفريدند كه امروز زبان حال اسلام و ايمان و كعبه وقرآن چنين است: آيا كسى هست كه ما را يارى دهد؟ آيا كسى يافت‏مى‏شود كه ما را كمك كند؟ آيا كسى پيدا مى‏شود كه هجوم دشمنان را از مادفع كند؟ ...امروز روزى است كه اسلام و كفر در برابر يكديگر ايستاده‏اندو بر ما واجب است كه از اسلام غريب دفاع كنيم. امروز روزى است كه‏بايد به كمك مسلمانان شتافت و به نداى آنان پاسخ داد. پس اى مسلمانان! دست از اختلاف و ستيزه‏جويى برداريد كه اين دو، سبب نابودى شما ودينتان خواهد شد..

اى مسلمانان! بس است‏خون‏هاى پاكى كه به خاطر اختلافات شما برزمين ريخته شده است. ديگر بيش از اين پيامبر اسلام‏صلى الله عليه وآله را ميازاريد.

اى ايرانيان! آيا در برابر اين ننگ و زبونى بردبارى مى‏كنيد و به اين‏پستى و ستم تن مى‏دهيد؟ كدام ننگ و خوارى بدتر از اين است كه روسيه‏اين دولت وحشى بر سر زمين‏هاى شما بتازد، شما را در كشورتان به‏بازيچه بگيرد، به بزرگان شما توهين كند، تبعيدشان كند، خونشان بريزد، به‏بندشان كشد و بردارشان آويزد. اى ايرانيان! ادامه اين اختلافات شماموجب از دست رفتن دين و دنيايتان مى‏شود به گونه‏اى كه وقتى برگرديدنه از دين اثرى مانده و نه خبرى، نه پرستشگاهى باقى مى‏ماند و نه‏مسجدى، بلكه ديگر ايمان و توحيد از بين مى‏رود.. .» ⁽²⁶⁾ .

اين نداى شيخ شريعت‏بود كه به زبان‏هاى تركى و فارسى در هزاران‏نسخه پخش شد. تنها شيخ‏الشريعه نبود كه مردم را به مبارزه عليه ستمگران‏مى‏خواند، بلكه تمام علما دست در دست هم، جهت قيام براى براندازى‏ظالمان آماده بودند.

رهبران اسلامى در اعلاميه ذيل درد دل خود را چنين بازگو كرده اند:

«به عموم افراد و خوانين عظام و رؤساى عشاير و ايلات و اعيان‏مملكت و طبقات ملت ابلاغ فرمايند بعد از فجيعه كبراى خراسان واهانت‏هاى وارده بر عتبه مقدسه رضويه - على مشرفها افضل‏الصلوة‏والتحيه - و هتك احترام آن مشعر بزرگ اسلامى كه نظير آن را ازوحشى‏ترين ملل عالم هيچ تاريخى نشان نمى‏دهد، آيا باز هم براى‏احدى شك و شبهه باقى مانده كه مقصد اصلى اجانب از اين همه‏بهانه‏جويى‏ها و تشبثات ناحق، محض مملكت‏گيرى نيست، بلكه‏غرض اصلى، محو اسلام و برداشتن كلمه طيبه توحيد و رسالت و قرآن‏مجيد و هتك مشاعر و ابطال شعاير اسلامى است. تفرق كلمه و به هم‏افتادن طبقات ملت ايران و جنگ‏هاى خانگى و امتداد نا امنى را بهترين‏وسيله خود دانسته، از اين طريق داخل، و كردند آنچه كردند و با بقاى‏اسلاميان به اين حالت غفلت نسبت‏به عتبات مقدسه عراق بلكه حرم‏اقدس نبوى - صلى‏الله عليه و آله - بلكه قبله تمام مسلمين - زادالله شرفاو تعظيما - هم - العياذبالله تعالى - مكنونات ديرينه خود را اجرا خواهندنمود. لا انالهم الله تعالى ما يريدون و يتنبه كافة المسلمين عن سكرة‏الغافلين.

بعد از استحضار داعيان از هتك حرمت روز عاشورا در تبريز واطلاع به ورود عساكر اجنبيه به ارض اقدس، همين روز سياه را درپيش ديده، براى علاج واقعه قبل از وقوع، با مقبلت علماى نجف‏اشرف و ساير مراجع اسلاميه كربلاى معلا و سامره مباركه در عتبه‏مقدسه كاظميه - على مشرفيها افضل‏الصلوة والتحيه - مجتمع شديم،بعد از كمال تامل و مشورت، نجات اسلام از اين مهالك و پيش‏آمدهاى‏هولناك را فقط منحصر به رفع بهانه اجانب و امنيت كامله در تمام نقاط‏ايران دانسته، كرارا اين معنى را كتبا و تلگرافا به همگى ابلاغ و اطلاع‏للحجة قريب به اين مضمون تلگرافا به همه نوشتيم (:) ياللمسلمين‏الايرانيين! يك مشهد مقدس رضوى در خاك ايران و مايه شرف وافتخار شماهاست، آيا روا مى‏داريد آن هم به واسطه اختلافات شماها ودست‏آويز عدم امنيت اتباع خارجه پايمال آنان شود و آنچه خواهندبدون هيچ مانع و رادعى معمول دارند و ننگ ابدى آن براى شماها باقى‏بماند؟ يا اين كه اين استعانه اسلام و استنصار آن امام غريب مظلوم و آباو ابناى طاهرين آن حضرت - صلوات‏الله عليهم اجمعين - را به همه‏رسانيديم از احدى اجابت و اندك عنايت در رفع بهانه خارجه نديده ونشنيديم سهل است از چه قبيل مردانى چه مساعدت‏هاى مادى ومعنوى بامرام اجانب و استحكام بهانه آنان و ضديت‏با دعوت اسلامى‏داعيان علنا مشهود و روس‏ها را كه دشمن بزرگ اسلامند بهترين‏صديق واقعى ايران قلمداده و با مشاهده هتك روز عاشورا در تبريز بازهم كار نداشتن آن‏ها را با اساس ديانتى در اذهان ساده جلوه دادند واندك انديشه آن‏ها را از ارتكاب چنين شنايع به همين وسايل به كلى‏برطرف نموده، بالاخره احترام آن روضه مقدس اين طور به باد فنادادند و اسلام و مسلمين را چنين روز سياه نشانيدند. حالا كه مقصداصلى دشمنان اسلام كاملا مكشوف و كذب اراجيف مساعدين آن‏ها برهمه واضح شد و هم از سكوت ساير دول متمدنه از هتك روز عاشورادر تبريز و تعقيب به هتك احترام عتبه مقدسه رضويه - عليهاافضل‏الصلاة والتحيه - با اين كه مخالف حقوق و قوانين مسلمه تمام‏مليين عالم است‏خوب آشكار شد كه هتك مشاهد و شعاير اسلامى رابه هيچ نمى‏شمارند و مسلمانان را حتى از حقوق بشريه هم محروم‏دانسته و در ابطال حقوقشان اگر مساعد نباشد، بوجه من‏الوجوه‏ممارست نخواهند داشت و بايد خود مسلمين به فكر روز سياه خودافتند و از براى حفظ آنچه از دست نرفته علاج عاجل نمايند.

على هذا باز هم اتماما للحجه به همه اظهار مى‏داريم كه از براى خدا ومحض حفظ كلمه طيبه توحيد و رسالت و قرآن مجيد، جهد نمايندزحمات پيغمبر اكرم و ائمه طاهرين - صلوات‏الله عليهم اجمعين - را به‏واسطه اغراض با همديگر بيش از اين به هدر ندهيد و لااقل ذلت‏اسارت خودتان را در چنگال اجانب نصب‏العين خود نموده، گذشته‏هارا كائنا ماكان، لم يكن انگاريد و از حالا برادرانه همگى در رفع دست‏آويزاجانب با هم متفق شده و در مقام جلوگيرى از پيش‏آمدهاى جانگدازتراز اين برآييد، اختلافات داخليه و جنگ‏هاى خانگى را كنار گذارده و دراستقرار اساس امنيت در تمام مملكت و آسايش عموم اهالى و اتباع‏خارجه مسارعت و دلسوزى نماييد تا بعون‏الله تعالى و حسن تاييده وبه همت اسلام‏پرستان، رجال با كفايت مملكت و رؤساى عشاير وايلات با غيرت و حميت، بهانه حفظ حقوق تجارت و نفوس و اموال‏اتباع خارجه به كلى مرتفع و كاملا مقطوع‏الطمع شده، از مداخلات‏ناحق و تعرض بر نفوس و اموال و اعراض مسلمين و استخفاف به دين‏مبين و هتك شعاير و مشاعر اسلامى رفع يد نمايد و بلاد اسلاميه راتخليه نموده، به ممالك خودشان معاودت كنند ان شاالله تعالى. هذابلاغ‏للناس و لينذروا به و ليعلموا انما هواله واحد و ليذكر اولواالالباب. ⁽²⁷⁾ .

مخصوصا اين اتمام حجت ما را غيرتمندان اسلام به لغات ديگرهم ترجمه نموده به تمام مسلمانان عالم برسانند بلكه در تواريخ نيزمندرج كنند تا تمام مسلمانان عصر حاضر و اعقاب آينده همه بدانند كه‏اين خادمان شرع اسلام در حفظ دين و دنياى مسلمين از آنچه وظيفه‏حاليه مقتضى است از بذل مجهود كوتاهى نكرده، وظيفه مقاميه‏خودمان را ادا كرديم. اللهم‏اشهد انا قد بلغنا و ادينا ماعلينا والسلام على‏اخوانناالصالحين.». ⁽²⁸⁾ .

اى علماى بزرگ، آية‏الله شيخ‏الشريعه، آية‏الله عبدالله مازندرانى،آية‏الله محمدتقى شيرازى، آية‏الله مصطفى كاشانى و تمام رهبرانى كه‏براى حفظ اسلام از هيچ كوششى دريغ نكرديد! سلام بر شما و عزم‏پاكتان. آفرين بر شما و فكر تابناكتان! ما مى‏دانيم كه مردم آن روز كم‏تر به‏حرف شما توجه كردند. دولتمردان ايران به جاى آن كه به قدرت اسلام وروحانيت و ملت تكيه كنند بر قدرت‏هاى شيطانى و سراب‏گونه تكيه‏كردند و از اين رو دشمن توانست‏به چنين اقدامات هولناكى دست‏يازد،اما آسوده باشيد; زيرا ملت امروز ايران با پيروى از دستورات خردمندانه‏امام امت، خمينى كبير(رض) و مقام معظم رهبرى، چنان مشت محكمى به‏دهان استعمارگران كوبيدند كه ديگر هوس حمله به خاك عزيز كشورمان‏را در سر نپرورانند.

باز آن قيامت قامت‏بنشسته برخاست.

پشت و پناه امت‏بنشسته برخاست.

بر كفر ايران نوبت ديگر خروشيد.

اسلام سيلى خورده بر كافر خروشيد ⁽²⁹⁾ .

يكى از مهم‏ترين اقدامات علما آماده كردن عشاير مسلح ايران براى‏جهاد بود كه در اين راه با ارسال تلگراف‏ها و پيام‏ها و فرستادن روحانيان‏در بين آن‏ها ضمن درخواست هوشيارى كامل، آنان را براى جهاد آماده‏كردند.

در ذيل، قسمتهايى از يكى از برگ‏هاى زرين افتخار روحانيان آگاه رامى‏خوانيم.

تلگرام آيات مجتمع در كاظمين به علما و سرداران و سران ايلات وعشاير:

«...به عموم حجج اسلام و سرداران عظام و رؤساى ايلات و عشايرجليله ايران اعلام مى‏شود... از قديم زمان الى كنون به واسطه مردانگى‏عشاير با حميت و سرداران با فتوت، هرگز به خيال اجانب نمى‏رسيد كه‏دست‏اندازى به خاك ايران نمايند چه رسد به سوق عسكر و جسارت‏به قتل و غارت و تصرفات جابرانه در ممالك اسلاميه. مگر در اين‏عصر مردانگى ايرانيان محو و نابود و عقايد اسلاميه پشت گوش‏ها افتاده؟

حاشا ثم حاشا بلكه اختلافات جزئيه و تفرق كلمه سبب اين همه‏جسارات اجانب گرديده كه امروز از طرف شماها آسوده و مطمئن‏گشته و همگى را مشغول به مناقشات داخليه خود ديده، فرصت راغنيمت‏شمرده و اسلام و اسلاميان را به اين روز سياه انداخته واستقلال مملكت را در معرض زوال آورده‏اند.

ياللمسلمين! يك مشهد مقدس رضوى - على ساكنه الاف التحيه‏والثناء - در مملكت‏شماست آيا رواست كه با وجود امثال شماها به‏تصرف كفار درآيد و ننگ تاريخى آن براى شماها باقى بماند؟

گذشته‏ها هرچه بود گذشت، حالا كه آخر نفس است‏براى حفظدين و دنيا و ابقاى شرف و شؤون و نواميس خودتان تمام عشاير وايلات جنوب و شمال و شرق و غرب ايران، دست اتحاد و برادرى به‏هم داده و در اين روز سياه مسلمانان از اعمال اغراض شخصيه خوداعراض نمايند، هر كدام صفحه خود را كاملا تعهد نموده و در حفظدين و دولت و استقلال مملكت از عشاير طرابلس غرب عبرت بگيريدكه در مقابل هجوم ايتالى وطن اسلامى خودشان را با كمال جديت وبذل جان و مال محافظت مى‏نمايند.

از غيرت و حميت اسلامى شماها اميدواريم كه به يك اتحاد ملى ومساعدت مجدانه با دولت‏حاضره، اجانب را طورى از وطن مقدس‏خودتان مايوس فرماييد كه خودشان سر خود را گرفته، خروج به‏سلامتى را نيمت‏شمارند. ان تنصروا الله ينصركم و يثبت اقدامكم. والسلام‏على من‏اتبع‏الهدى. گمان اين است كه آنچه به نظر آيد دولت را نيزاعلام نمايند، ان شاالله تعالى.

محمدحسين الحائرى المازندرانى، اسمعيل بن صدرالدين‏العاملى، الاحقر عبدالله المازندرانى، سيدعلى التبريزى، مصطفى‏الحسينى الكاشانى، شيخ الشريعه الاصفهانى.

في 10 صفر 1330 ⁽³⁰⁾ .

اين تلگرام نمونه‏اى است از صدها اعلاميه و بيانيه‏اى كه علما براى‏عشاير فرستادند و مقدار زيادى از آن‏ها بر صفحه تاريخ مسطور است. ⁽³¹⁾ پس از اين اقدام، عشاير مسلمان و قهرمان خود را براى مبارزه‏اى بى‏امان‏بر ضد دشمن آماده كردند كه وقتى عشاير براى دفاع از مرز و بوم كشوراسلامى ايران آماده شدند، طرح ذيل توسط يكى از سرداران عشاير تهيه‏و براى علما فرستاده شد.

مكتوب از برازجان:

فدايتان شوم، تعليقه مباركه حضرات آقايان، واصل وزيارت شد. درخصوص سوء رفتار و كردار دولت جابرانه روس منحوس و سوق سولجرانگليس مرقوم فرموده بودند، استحضار به عمل آمد و اطلاع حاصل‏گرديد. اگر جمعيت دشتستان به كار تبريز نخورند براى جلوگيرى سوق‏عساكر انگليس خوب هستند و در واقع چون فرايض خمسه واجب است‏كه هر فردى از افراد انسان در بذل مال و جان خود در بقاى مذهب و ملت‏و ابناى وطن و حفظ بيضه اسلام بلكه عصمت نسوان ملت (و) در دفع‏دشمنان از جان بكوشند و الا به واسطه دو لت‏بزرگ كه عارض هر فردى‏از افراد انسان شده كه امكان ندارند، اولا عدم ايالت و حكومت ايران، ثانيانفاق و نقار كه بر عمومى متاثر شده، نيست‏شهرى و قريه و نواحى كه نفاق‏در ساكنين او نباشد ساكنان قريه و نواحى‏ها تمام و كمال بدبختانه به جنگ‏خانگى مشغول و سبب بهانه اجانب را فراهم آورده‏اند، روس و انگليس‏هم خوب موقعى به دست آورده، وقتى كه در تمام ايران و ايرانيان تخم‏نفاق و نقار پاشيدند و رجال و غيرتمندان ايران را به جنگ خانگى به‏همديگر مشغول ساختند، دست‏به كار شدند ليكن رجال و شجاعانى كه‏حالا در ايران است و استعدادى كه نقدا در ايران موجود و به هم مى‏رسدهيچ وقت در ايران نبوده، با وجود اين شجاعت و غيرت و حميت واستعداد كافى نفاق و نقار بين آن‏ها كارشان را ساخته كه تمام به دفع‏يكديگر سلب استعداد و قوه و اسلحه از خود مى‏نمايند.

لهذا بر حضرات آقايان واجب و لازم است كه يك نفر از خودشان‏حركت فرموده وارد اين صفحات شده، يا بوشهر يا برازجان تمام خوانين‏دشتستان را در يك مجلس حاضر كرده با هم متحد نموده و رفع اختلاف‏بين آن‏ها را بفرمايند يا آن كه از آقايانى كه در بوشهر هستند يك نفر وكالتابفرستند كه رفع اختلاف بين خوانين را به نهج معروف نموده كه ازمساعدت حضرات آقايان با هم متحد و همدست‏بشوند و در كمال‏جديت‏به قوه كافى و استعداد شافى موجودى خود مانع از دخالت اجانب‏در مملكت‏خود شده باشند.

احيانا (اگر) رفع اختلاف بين آن‏ها نشود، هر كس التزام و لعنت نامچه‏به وكيل آقايان بدهند كه نگذارند از حدود خودشان سوق عساكر انگليس‏عبور نمايند، در سامان و ثغور هر كدام عبور نمايند و جلوگيرى نكنند به‏لعنت‏خدا و نفرين رسول گرفتار شود.

آنچه از خط راه شاهى عبور نمايند جلوگيرى و دفاع آن‏ها به عهده‏بنده و آقاى غضنفرالسلطنه برازجانى است، اگر به طرف شبانكاره داخل‏شوند و عبور نمايند به اسمعيل‏خان شبانكاره است، اگر به طرف تنگستان‏عبور نمايند با رئيس و رؤساى آن حدود است. همين‏قدر به خواست‏خداوند و باطن شريعت، سولجر انگليس از خط شاهى كه بنده و آقاى‏غضنفرالسلطنه هستيم ابدا امكان عبور ندارند و نمى‏توانند عبور نمايند.

اميدوارم از لطف خدا و باطن شريعت كه اگر انگليس چنين حركتى‏نمايند و سولجر براى زوال استقلال مملكت وارد نمايند، يعنى از خطى كه‏از بنده و آقاى غضنفرالسلطنه هستيم بفرستند با كمال ندامت و پشيمانى وپريشانى بلكه عريان عودت به مكان خود نمايند. ⁽³²⁾ .

رهبران مسلمانان از اين طرح استقبال نموده و در جواب نوشتند:

«...از اين كه خود را مهيا از براى اجراى احكام شريعت مطهره و دفاع ازممالك اسلاميه و حفظ حدود و ثغور مسلمين نموده كمال مسرت وبهجت‏حاصل آمد...». ⁽³³⁾ .

مهم‏ترين مشكل عشاير تفرقه‏اى بود كه بين طوايف آن‏ها وجودداشت. از اين رو علما براى رفع اختلاف آن‏ها حجة‏الاسلام والمسلمين‏صدرالاسلام را به طرف بوشهر روانه كردند تا او بزرگان و سرداران سه‏طايفه بزرگ عشاير (شبانكاره، دشتستان و تنگستان) را جمع كرده و بتواندبين آن‏ها اتحاد كاملى برقرار كند و به آن‏ها گوشزد كند كه بايد هر يك ازسرداران محافظت منطقه خودش را به عهده بگيرد تا دشمن نتواند در آن‏منطقه پيشروى كند. ⁽³⁴⁾ .

اين اقدام هماهنگ علما و عشاير غيور مى‏توانست جواب‏دندان‏شكنى به دشمنان قسم‏خورده اسلام باشد و هر گاه با پشتيبانى دولت‏همراه مى‏شد آن گونه كه عشاير پيش‏بينى كرده بودند «اگر انگليس نيروى‏نظامى به ايران مى‏فرستاد با كمال ندامت و پشيمانى و پريشانى بلكه عريان‏به مكان خود باز مى‏گشتند»، ولى دو صد افسوس كه حكام دولتى نه‏تنها باعشاير همكارى نكردند بلكه به آن‏ها دستور دادند كه بايد لشكريان‏انگلستان را با سلامت و احترام كامل از مناطق خود عبور دهند و تهديدكردند اگر عشاير نسبت‏به زورگويان چپاولگر انگليسى بى‏احترامى كننددولت از آن‏ها بازخواست‏خواهد كرد. ⁽³⁵⁾ .

وثوق‏الدوله پس از آن كه توانست‏با حيله‏پردازى حركت علما به‏طرف ايران را در كاظمين متوقف كند در صدد برآمد با فراهم كردن‏مقدماتى كم‏كم آنان را به نجف بازگرداند. از اين رو با فرستادن‏تلگرام‏هاى پياپى مبنى بر اين كه اوضاع ايران كاملا خوب شده است وآمدن شما ممكن است اوضاع را خراب تر كند و... از آنان مى‏خواست كه‏هرچه زودتر به نجف اشرف و ديگر شهرهاى زيارتى برگردند. سرانجام‏اين حيله كارگر افتاد و علما از كاظمين به ايران نيامدند.

در يكى از تلگرام‏ها مى‏خوانيم:

حضور حضرات آيات‏الله دامت‏بركاتهم.

چنانكه خواطرهاى مبارك مطلع است‏خطب‏هاى اخيره افق سياست‏مملكت را به كلى تاريك و آتيه بسيار موحش در پيش بود، اولياى امور بافقدان وسايل و عظمت و اشكال امور فقط به استظهار توجهات اولياى‏اسلام - عليهم‏السلام - و همم عاليه آن ذوات مقدسه در مقام اصلاح‏مفاسد برآمده و اينك مى‏توانند عرض كنند تا يك اندازه به چاره بعض‏مسائل و رفع بعض مشكلات موفق شده‏اند... .

...قشون روس از بعض نقاط شروع به حركت كرده و از نقاط ديگر هم‏به تدريج‏حركت‏خواهند كرد. همين قدر كه دولت‏به رفع بعضى‏اختلافات داخلى موفق شده قواى خود را براى اقامه عدل و اعاده نظم‏حاضر كند به كلى خاك ايران از قشون خارجه تخليه خواهد شد. بعضى‏شهرت‏هاى موحش كه برخلاف مى‏دهند واهى و بى‏اصل و غرض جز برهم زدن اذهان و تفريق كلمه و اعاده اوضاع خانمانسوز سابق نيست.اولياى دولت‏يقين دارند توفيق به اين قدر از اصلاح و حصول مقاصد بافقدان مقتضيات و وجود كافه موانع از اثر توجهات و ادعيه خيريه آن‏ذوات مقدسه بوده است.

و درضمن تقديم تشكرات اميدوارند كه با دوام اين توجهات به‏اصلاح بقيه امور و رفع تمام مفاسد به اقامه عدل و نظم و رفع آثار هرج ومرج به وجه اكمال موفق شوند و در اين موقع كه امورات رو به اصلاح‏است ديگر توقف آن ذوات مقدسه را در كاظمين و بعد از محل مركزمعتاد و حرمان مسلمين را كه به فيوضات عناصر مالوف و مستفيض‏بوده‏اند مقتضى ندانسته و استدعا مى‏كنند كه به مراكز سابقه معاودت وتوجهات مباركه را به عموم مسلمين شامل بفرمايند..

...پس هرچه از نواحى مقدسه به عموم اهالى، خاصه آن‏هايى كه‏داراى نفوذ و منشا اثر هستند امر به اتفاق و اتحاد و اطاعت صرف احكام‏مركز و ترك اختلافات از اولياى امور و سلامتى مملكت‏بشود تشكرات‏بيشتر خواهند بود.

وثوق‏الدوله.

هيئت وزرا، 6 ربيع‏الثانى، سنه 1330.