1-تاريخ نگارى در اسلام ، ج 1،صص 3332
2-تاريخ فلسفه در اسلام ، ج 3، ص 296.
3-احسان عباس گفته است كه توجه مسلمانان به مغازى و، جنگهاى پيامبر (ص )
درآغاز توجهشان به سيره ، برگرفتن از نگرش ايام العربى است ،البته در
ظرفى اسلامى ؛ نك :فن السيره ، ص 13
4-نك موارد تاريخ الطبرى ،بخش نخست ، صص 157158.
5-نك : تاريخ تاريخ نگارى در اسلام ، ص 32،تاريخ نگارى در اسلام ، ص 13.
6-تاريخ نگارى در اسلام ،ص 39.
7-الفهرست ، ص 102
8-مروج الذهب ،ج 2،ص 72 به نقل از: التاريخ العربى والمورخون ، ج 1 ،ص
124.
9-التاريخ العربى والمورخون ،ج 1،ص 136 .
10-المغازى الاورى و مولفوها،صص ،2120
11-الموفقيات ، صص ،333332
12-الغازى الاولى ومولفوها،ص 102؛طبقات الكبرى ،ج 5، ص 315
13-المزهر،ج 1،ص 357
14-نك :حركة التاريخ عند الامام على عليه السلام ، محمد مهدى شمس الدين ،
انتشارات بنياد نهج البلاغه .
15-نهج البلاغه (ترجمه استاد شهيدى )،صص ،219218
16-مدخل تاريخ شرق اسلامى ،ص 29
17- تاريخ تاريخنگارى در اسلام ،ج 1،ص 6-10
18-همان ، ج 1،صص ، 9492
19-همان ،ص 106
20-التاريخ العربى والمورخون ، ج 1، صص 148143
21-دائرة المعارف الاسلامية ،ج 4، ص 487.
22-الفهرست ص 105
23-تاريخ تاريخنگارى در اسلام ، ج 1،ص 85
24-واقدى تاريخ غزوات را بر پايه شمارش ماه هايى كه از هجرت گذشته معين
مى كند.
25-موارد تاريخ الطبرى ، بخش نخست ، ص 173
26- موارد تاريخ الطبرى ، بخش نخست ،ص 147
27-اسهامات مورخى البصرة ، ص 71
28-به كوشش صلاح الدين منجد، بيروت ، دارالكتاب الجديد، 1976. حذف به اين
معناست كه وى نسب قريش را به طور كامل نياورده و تنها گزينشى از قريشيان ياد كرده
سات وى پس از ياد از هر كس نقلى تاريخى يا ادبى درباره وى دارد.
29-به جز غاية الاختصار، عمدة المطالب و تحفة الازهار، باقى آثار فوق الذكر از
منشورات كتاب خانه آية الله مرعشى در قم است .
30-الفهرست ، 109
31-تحقيق على محمد عمر، قاهره ، مكتبة الثقافة الدينية ، 1415
32-دمشق ، دارلفكر المعاصر
33-درباره آن نك : مجله نور علم ، ش 40. صص 156 151، پس از انى از تاريخ
مدينه سخن خواهيم گفت .
34- درباره آن نك : مجله ميقات ،ش 9.
35-چدرباره آن نك :مجله ميقات ،ش 3،صص 239 221.
36-اسهامات مورخى البصرة ،صص 112 134
37- الاعلان بالتوبيخ به نقل ترجمه آن در: تاريخ تاريخنگارى در اسلام ، ج 2،
صص 326 289 ؛ روزنتال در تاريخ تاريخنگارى در اسلام ، ج 1، ص 173، به بعد
اطلاعاتى در اين باره آورده . سزگين نيز در تاريخ التراث العربى ، ج 1 ،جزء 2،
ص 253 201 مؤ لفان و مؤ لفات آنها را در اين زمينه ياد كرده است .
38-اين فهرست كه پيش از اين بدون تحقيق منتشر شده بود در
سال 1357 توسط شفيعى كدكنى با حواشى و تعليقات فراوان چاپ شد تهران ، آگه
.
39-درباره آن نك :مجله ميراث جاويد،ش 2، صص 121 118
40-بنگريد به كتاب التواريخ الملحيه لاقليم خراسان ، قحطان عبدالستار
الحديقى ، دانشگاه بصره ، 1990.
41-كتاب هاى زيادى در تاريخ مكه و مدينه در كتاب التاريخ والمؤ رخون بمكة
در ذيل شرح حال مورخانى كه در مكه زندگى مى كرده اند آمده است .
42-بنگريد به مقاله شيعه و چهار اثر در تاريخ محلى از مؤ لف همين
سطور در مقالات تاريخى دفتر دوم . قم انصاريان ،1376.
43-معجم الادباء،ج 18، ص 31؛ الوافى الوفيات ، ج 2، ص 244؛ الذريعه ، ص
24، ص 83.
44-آقاى مدرسى موارد نقل شده از كتاب التبيان را در تاريخ قم ياد كرده اند. نك :
كتاب شناسى آثار مربوط به قم ، ص 18.
قابل يادآورى است كه رافعى در التدوين صص 44 48 چندين مورد از كتاب التبيان
نقل كرده است .
45- تاريخ قم ، ص 56
46- نك : الذريعه ، ج 3، ص 145، ش 497.
47-الذريعه ،ج 3، ص 145
48-رجال النجاشى ، ص 355
49- الذريعه ج 3، ص 254
50درباره مقدسى و كتاب احسن التقاسيم كتاب مفصلى با عنوان المقدسى البشارى
حياته و منهجه ، دراسة كتابه احسن التقاسيم فى معرفة التقاسى فى معرفة الاقاليم
من الناحية التاريخية توسط عدى يوسف مخلص در
سال 1393 در نجف چاپ شده است .
51-بيروت ، دالرالغرب الاسلامى ، 1408
52- الاعلان بالتوبيخ ، به نقل از ترجمه آن درتاريخ تاريخ نگارى در اسلام ،
ج 2، صص 62 61 و 141
53-درباره ان نك : مجله آينه پژوهش ، ش 20، صص 38 31
54-اين كتاب با تصحيح احسان ع باس و بكر عباس در
سال 1996 توسط دار صادر بيروت چاپ شده است .
55-نك : گفتارهايى پيرامون علوم عربى و اسلام ، صص 174 187
56- چنين فصلى به طور غالب در نوشته هاى تاريخى مسلمانان وارد گرديد؛
چنانكه طبرى ، يعقوبى و بسيارى ديگر كتاب المبتداء را در آغاز آورده وپس از آن به
تاريخ دوره اسلامى پرداختند.
57- نك : مقدمه اى بر تاريخ تدوين حديث ، قم انتشارات فؤ اد،1369
58- مروج الذهب ، ج 2 ،ص 72 به نقل از: تاريخ العربى و المؤ رخون ، ج 1، ص
124 59- تاريخ التراث العربى ،ج 1، جزء 2، التدوين التاريخى صص 43
291
60-گفتارهايى پيرامون تاريخ علوم عربى و اسلامى ، ص 170
61- همان ، ص 179
62-موارد تاريخ الطبرى ، بخش نخست ، ص 166
63-تاريخ التراث العربى ، ج 1، جزء 20، اصولا سزگين بنا را در تمامى علوم
اسلامى همچون حديث ، تفسير وسيره بر اين گذاشته كه مدوناتى از همان قرن
اول در دست بوده است . دراين باره نيز نك : تاريخ العرب فى الاسلام ، جوادعلى ، صص
19 17
64-تاريخ التراث العربى ، ج 1، جزء2، ص 23
65-طبقات الكبرى ، ج 5، ص 133؛ البدايه والنهايه ، ج 9، ص 101؛ الفهرست
، ص 123 به نقل از مقدمه مغازى رسول الله لعروة بن زبير؛ هشام بن عروم
گفته است كه پدرش در واقعه حره ، مكتوبات زيادى داشته كه آنهارا از بين برده است .
66-موارد تاريخ الطبرى ، بخش نخست ، ص 186
67-المنتخب من ذيل
المذيل ، ص 97.
68-الاعلان بالتوبيخ ،ص 88، به نقل از تاريخ تاريخنگارى در اسلام ،ج 2، ص
214؛ تاريخ التراث العربى ، ج 1 ،جزء 2، صص 7976
69-دائرهة المعارف الاسلامية ،ج 4،ص 486
70-دمشق ، دارالفكر المعاصر، 1401
71-تاريخ بغداد، ج 1، ص 219؛ شذرات الذهب ، ج 1، ص 227؛ البته موسى بن
عقبه سيره منظمى داشت و مالك بن انس آن را صحيح تر از ديگران به ويژه ابن اسحاق
مى دانست نك : تهذيب الكمال ، ج 29، ص 118
72-شرح حال افراد مزبور راسزگين در تاريخ التراث العربى وهورفتس در
المغازى الاولى ومؤ لفوها وشاكر مصطفى در التاريخ العربى والمورخون آورده اند.
73-شاكر مصطفى ، مدارس مربوط به سيره را به مدارس كوچك و بزرگ تقسيم
كرده است . او اولى مدره يا مكتب سيره را ولو كوچك ابتدا درشام مى داند شواهدى براى
اثبات اين نكته آورده دلالتى بر اين مطلب ندارد. به عنوان
مثال از ابى عيينه آورده است كه :من اراده المقاسم وامر الغزو فعليه
باهل الشام او چنين گفتهاى را دليل بر وجود سيره در شام گرفته در حالى كه مقصود
مسايل فقهى ، جنگ است كه به تنابس تدام ، جنگ در جبهه هاى شام ، بيشتر در آن ديار
مطرح بودهخ است . همچنين با آوردن نام راويان اخبار فتوحات شام كه شامى بوده اند
خواسته تقدم آن شهر را ثبت مغازى نشان دهد، بر فرض آن كه از صحابه و تابعين
كسانى روايات فتوحات شام را نقل كرده باشند، اين ارتباطى با
نقل مغازى رسول الله (ص ) ندارد نك : التاريخ العربى والمورخون ،ج 1، ص 119
122
74-البداية والنهاية ج 9، ص 66
75-رواية الشاميين والسير فى القرنين
الاول والثانى الهجريين ، صص 52 54
76-نك : تذكرة الحفاظ، ج 1، ص 173
77-تهذيب التهذيب ، ج 9، ص 307؛تاريخ التراث العريبى ، ج 1، جزء 2، ص
71
78-تذكرة الحفاظ، ج 1، ص 145
79-تاريخ التراث العربى ، التدوين التاريخى ، ص 72؛ المغازى الاولى ومؤ
لفوها، ص 48
80-تاريخ التراث العربى ، التدوين التاريخى ، صص 186 184
81-تذكرة الحفاظ، ج 1، ص 148
82-الجرح والتعديل ، ج 1، ص 22؛ تذكرة الحفاظ، ج 1، ص 148؛ المغازى الاولى
و مؤ لفوها، صث 71
83-همان ، ص 88 89
84-تهذيب الكمال ، ج 29، صص 115 116
85-تذيبالكمال ، ج 29، ص 118
86-تهذيب الكمال ، ج 29، ص 119
87-تهذيب الكمال ،ج 29،ص 119
88-معجم البلدان ، ج 4، ص 1008، (چاپ اروپا).
89-تاريخ التراث العربى ،التدوين التاريخى ، ص 85
90-درباره اسحاق تحقيقات فراوانى نوشته و منتشر شده است . يك رساله
مستقل با اين عنوان درباره وى نوشته شده ا بود كه بإMain am 1923 نصار به
FrankfortJ fuck Muhammad ibn hshaq تحقيق ديگراز Horowitzعنوان المغازى
الاولى ومولفوها توسط حسين 1995 عربى چاپ شده (قاهره ، 1946)محقق ديگرى متن
اصلى سيره ابن اسحاق را بدون اضافات ابن هشام و همراه با انچه از ابن اسحاق در
مصادر ديگر آمده و در سيره ابن هشام حف شده بود چاپ كرد.مشخصات آن از اين قرار است
:life The P U O.Guillaume .A Muhammad of
91-ازجمله رساله اى از اوتحت نام : كتاب فيه من ذكر بعث
رسول الله (ص ) الى البلدان وملوك العرب والعجم و ما
قال لاصحابه حين بعثهم . نك : البحوث والمحاضرات ، 1385، مقاله دراسة فى سيرة
النبى ، ص 117
92- مروج الذهب ، ج 4، ص 116(ج 5، ص 211):
اول من جمع كتب المغازى والسير واءخبار والمبتداء و لم تكن من
قبل ذلك مجموعه ولا معروفه ولا مصنفة .
93-تاريخ بغداد ،ج 1، ص 211
94-مقدسى گفته است : كتاب المبتداء ابن اسحاق ، نخستين اثر در نوع خود بود:
البدء والتاريخ ج 1، ص 149
95-ياقوت وابن نديم به ساختگى بودن بسيارى از اشعار موجود درسيره تصريح
كرده اند. نك : معجم الادباء، ج 6، ص 400؛ الفهرست ، ص 92؛ طبقات الشعراء، ص 4
(ليدن ) به نقل از: البحوث والمحاضرات ،صص 127 128
96-ابن اسحاق گفت : انا بياطر علم مالك .
الكامل فى ضعفاء الرجال ، ج 6، ص 106. مالك نيز مى گفت : ابن اسحاق
دجال من الدجاجلة .
97- دليل اختلافش با هشام آن بود كه روايتى از زن او
نثل كرده بود و به همين دليل هشام سخت خشمگين بود كه چگونه با زن وى ديدار كرد كه
از وى حديث نقل مى كند؟
98-تاريخ يحيى بن معين ، ج 1، ص 274. گفته شده كه به
دليل اعتقادش به قدر، در نزد حاكم حد خورده است .
الكامل فى ضعفاء الرجال ، ج 6، ص 106
99-نك :عيون الاثر، ج 1، صص 67 54
100- تذكرة الحفاظ، ج 1، ص 173، تاريخ يحيى بن معين ، ج 1، صص 60 ،225
101- المنتخب من ذيل المذيل ، ص 654
102-نك : الكامل فى ضعفاء الرجال ، ج 6، ص 103،
دليل تضعيف مورخان از سوى اهل حديث همين است كه آنها پايبند به
اصول آنها در نقل روايات نيستند و روش خاص خود را دارند. طبعا به
دليل آن كه كار تاريخى مى كنند، نمى توانند چندان در چهارچوبه اسناد صحيح باقى
بمانند.
103-الفهرست ، ص 102
104-الكامل فى ضعفاء الرجال ، ج 6، ص 105
105-الكامل فى ضعفاء الرجال ، ج 6، ص 107
106-تاريخ الادب العربى ، ج 3، ص 11
107-تاريخ التراث العربى ، التدوين التاريخى ،ص 92
108-بحث فى نشاءة علم التاريخ عند العرب ، صص 3332(متن انگليسى )
109-دائرة المعارف الاسلامية ، ج 4، ص 486
110-تذكره ال ؟؟؟ ج 1، ص 173؛ الجرح
والتعديل ، ج 1، ص 20 19
111-الجرح والتعديل ، ج 1، ص 19؛ تاريخ بغداد، ص 223
112-متمم طبقات الكبرى ، ص 402
113-المغازى الاولى ومولفوها، ص 81؛ مقدمه كتاب السير والمغازى از زكار، صص
1314
114-اشعارى درنسخه يونس بن بكير هست كه در متن ابن هشام نيامده .نك : البحوث
والمحاضرات ، ص 130
115- بزم آورد،ص 97 و نك : مجله آينه پژوهش ،
سال 2، ش 5، مقاله : ابن هشام و سيره او، 29 30؛ مواردى در سيره وجود دارد كه نشان
مى دهد كه ابن هشام گاهى مطالبى را به نفع امام على عليه السلام بوده بر آن افزوده
است ؛ مثلا اين خبر كه نشان مى دهد كه نهيب على (ع ) بر تسخير قلعه بنى قريظه ، سبب
شد تا نان بزرودى خود را برحكم رسول خدا (ص ) تسليم كنند؛ نك : السيرة النبويه ،
ج 3، ص 240. عبارت ابن هشام در حذف چنيناست ... مما ليس
لرسول الله فيه ذكر،
و مانزل فيه من القرآن بشى ء و ليس سببا لشى ء بالعشر يعرفها ولا تفسيراله ولا
شاهدا عليه لما ذكرت من الاختصار واشعار لم رحدا من
اهل العلم بروايته .ازموارد حذفى ابن هشام برخى ازروايات مربوط به پيامبر (ص ) در
قبل از بعثت نيز رويات نقش عباس بن عبدالمطلب در بدر است ! همينطور روايت دعوت امام
على (ع ) رابراى اسلام آوردن كه در نسخه يونس هست در سيره ابن هشام نيامده است . و نيز
روايتى درباره كيفيت اسلام آوردن ابوبكر.
116-تصحيح بولس برونله ، افست در بيروت ، دارالكتب العليمة
117-بزم آورد، صص 107 102، مولف به بررسى روايت يونس بن بكير از ابن
اسحاق پرداخته كه قابل توجه است . همچنين نك : مقدمه دكتر مهدوى بر سيرت
رسول الله (ص ). وى راويان مختلف ابن اسحاق را شناسانده است . كتاب سيره ابن
اسحاق در قم نيز به صورت افست جاپ شده است .
118-دائرة المعارف الاسلامية ، ج 4، ص 478
119-دائرة المعارف الاسلاميه ،ج 4، ص 487
120-تهران ، شركت انتشارات علمى و فرهنگى ، 1368
121-تهران نشر مرك ، 1373
122-تاريخ التراث العربى ، التدوين التاريخى ، ص 90؛ درباره ابن اسحاق
نك : طبقات الكبرى ، ج 7، صص 321 122؛ المغازى الاولى ومولفوها از تارخى
الخلفاء ابن اسحاق رابه چاپ رساند. مشخصات آن از اين قرار است .
123-
124-نك : الفهرست ، ص 179
125-معجم قبائل العرب ج 1 ؛63 65
126-نك : طبقات فحول الشعراء، ج 2 ؛ 482
127-اين احتمال را حضرت آية الله شبيرى دادند.
128-تاريخ التراث العربى ، التدوين التاريخى ، ص 70
129- الشيخ الكلينى وكتابه الكافى ، ص 263 299
130-و هوامرء القيس . 131وهو طرفة بن العبد
132-طبقات فحول الشعراء ج 1، ص 52؛ طبقات الشعراء ص 44؛ شرح نهج
البلاغه ابن ابى الحديد ج 20، ص 168 ؛ العمده ج 1، ص 77؛ المزهر للسيوطى ج 2،
ص 79 ؛ الشعر والشعراء، ص 142
133-طبقات بحول الشعراء ج 2، ص 471، و فى الهامش عن الاءغانى ج 8، ص 313
134-الفهرست ، صص 18،19
135-رجال النجاشى ، ص 13
136-معجم الاءدباؤ ج 1، صص 108 ،109
137-تاريخ التراث العربى ، التدوين التاريخى ، ص 70
138-از افادات دوست دانشور حجة الاسلام جواد شيبرى دام
139-مادر مقالى مستقل درباره مآخذ كتاب اءعلام الورى بحث كرده و فهرستى از
آنهابه دست داده ا
140-
نك : بحار الانوار 2:46؛5:286؛13:265؛
14:271،371،445؛15:206؛19:313؛20:247؛
22:432؛23:119؛32:106؛36:277؛38:102؛39:247؛43:98؛44:257؛60:239؛63:334؛
70:137؛71:73؛ 78:49؛81:140؛90:181؛92:136.
141-نك : دلائل النبوة بيهقى ج 2،ص 427؛
دلائل النبوة ابونعيم اصفهانى ،ص 282،رقم 214 ؛
كنزالعمال ،ج 12 ،ص 522، رقم 35684.ونك :لسان الميزان ج 1، ص 24
142-موارد تاريخى الطبرى ،بخش نخست ، ص 186
143- الفهرست صص 92، 106، 122
144-طبقات كبرى ج 7،
145-الكامل فى ضعفاء الرجال ،ج 6،ص 243
146- نك : مقدمه حمد جاسر بر المناسك حربى ،ص 110
147-معجم الادباء، ج 18، ص 325
148-نك : تهذيب الكمال ، ج 26، ص 194
149-عيون الاثر، ج 1، ص 26 ؛ البداية و النهاية ، ج 3، ص 224
150-قاموس الرجال ، ج 8، ص 325
151-تاريخ بغداد، ج 3، ص 9
152-نك : مقدمه كتاب الرده
153-نشاءة علم التاريخ عند العرب ، ص 31
154-نك : معجم الادباء، ج 18، ص 282
155-الفهرست ، ص 111 ؛ الاولى و مؤ لفوها، صص 124، 126
156-طبقات الكبرى ، ج 5، ص 422
157-نهج البلاغه ، خطبه 231
158-نك : الجمل ، شيخ مفيد، تصحيح على مير شفعى ، (فهرست اعلام )، ص 574.
شيخ در ص 131 به كتابى كه واقدى درباره (حرب البصرة ) تصنيف كرده ، اشاره
كرده است .
159-نك : تاريخ الادب العربى ج 3، ص 422
160-طبقات الكبرى ، ج 5، صص 427 426، وى وصى ماءمون شمرده شده ؛ ج 5،
ص 428
161-وفيات الاعيان ، ج 3 ،ص 473
162-طبقات الكبرى ، ج 7، ص 428
163-كتاب كوچكى با نام سعد و طبقاته از عزالدين عمر موسى توسط دارالغرب
(1407) چاپ شده
164-ديگر افراد عبارت بودند از: ابو مسلم مستملى يزيد بن هارون ، يحيى بن معين
، زهير بن معين ، زهير بن حرب ، اسماعيل بن داود،
اسماعيل بن ابى مسعود ابواسحاق كاتب القوادى ، احمد بن الدورقى .نك : تاريخ الطبرى
، ج 8، ص 434، الكامل ، ج 6، ص 423، البدايه والنهاية ، ج 10، ص 272، مقدمه
السلمى بر طبقات الكبرى ،الطبقه الخامسة ،ص 27. از نكات جالب در مصدر اخير كه مؤ
لف خود از تحصيل كرده هاى عربستان است كه اين كار آنها را با استناد به آيه 28
آل عمران ، حمل بر تقيه كرده
165-كشف الظنون ، ج 2، ص 1099
166-تاريخ الادب العربى ، ج 3* ص 320
167-الطبقات ، الطبقة الخامسة ، صص 32 54
168- نشاءة علم التاريخ عند العرب ، ص 32
169-الطبقات الطبقة الخمسة ص 64
170-المغازى الاولى و مولفوها، ص 127
171-اسهامات مؤ رخى البصرة فى الكتابة التاريخيخة ، ص 55(بغداد،1990)
172-مقدمه الطبقات ، الطبقة الخامسة ، ص 33
173-مثلا نك : طبقات الكبرى ، ج 4، ص 129. سيره ابومعشر مورد استفاده خليفة ب
خياط هم بوده است . نك : مقدمه تاريخ خليفة بن خياط، 18
174-تاريخ بغداد، ج 5، ص 321؛ ميزان
الاعتدال ، ج 3، ص 560
175-مدينه ، مكتبة العلوم والحكم
176-طائف ، مكتبة الصديق ،1414
177-الانساب ، ج 2، صص 350 351
178-محقق دلائل النبوة در مقدمه ج 1، ص 94 109 شمارى از مشايخ اورا برشمرده
است .
179-دلائل النبوة ، مقدمه ، ص 89
180-الفهرست ، صص 144 113
181-اين كتاب مكرر چاپ شده است . چاپ مورد استفاده ما از دارالفكر بيروت
(1415)است .
182-التاريخ والمورخون بمكد، ص 273
183-ادبيات فارسى ، ص 768
184- ابن حزم الاندلسى و جهوده فى البحث التاريخى والحضارى ، عبدالحليم
عويس ، قاهر، الزهراء للاعرام العربى ، 1409، صص 152 153
185- بيروت ، مؤ سسة الرسالة ، 1412
186-سبل الهدى ، ج 1، ص ط.
187-چاپ ديگرى از آن در سيزده جلد توسط دارالكتاب العلمية كه متخصص در
حروفچينى آثار ماده شده توسط ناشران ديگر است ،
درسال 1414 به بازار كتاب روانه شده است .
188-سبل الهدى ،ج 1، صص 3،4
189-تصحيح محمد العيد الخطراوى و محيى الدين مستو، دمشق دارابن كثير،1413
190-بيروت ، دارالمعرفة ، (بدون سال چاپ )
191-تصحيح ماءمون بن محيى الدين الجنان ، بيروت دارالكتب العلمية ، 1416
192- چاپ اخير در بيروت ، داراحياء التراث العربى ،1416 در دو مجلد نشر شده
است .
193- شذرات الذهب فى اءخبار من ذهب ، ج 1 ،ص 221
194- المصنّف عبقدالرزاق ، ج 5، ص 343
195-الاغانى ، ج 22، اصفهانى در ادامه خبر مى نويسد: لعن الله خالدا و من والاه و
قبحهم وصلوات الله على امير المؤ منين ،مارسدن ، جونز با
نقل اين گزارش گفته است كه كلمه سيره از آن زمان مطرح بوده است ؛نك : مقدمه المغازى
،ص 19
196-تاريخ الطبرى ، ج 5 ،ص 189
197- شرح نهج البلاغه ، ابن ابى الحديد، ج 4، ص 63
198- فجر الاسلام ، احمد امين ، ص 213، مق : شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد،
ج 11 ،ص 44
199-صحيح البخارى (با حاشية السندى ) ج 3، ص 5
200- به عنوان مثال ابن هشام درباره اين خبر كه معتب بن قشير در يام جنگ ، خندق در
شمار منافقان بوده مى گويد: اين درست و دليل آن اين كه او از اصحاب
رسول خدا (ص ) در، جنگ بدر بوده است ؛ نك : السيرة النبويه ، ج 3، ص 222
201- المصنف ، ابن ابى شيبه ، ج 7، ص 351* مق : ص 415
202-المصنف ، ابن ابى شيبه ، ج 7، ص 384
203-مجمع البيان ، ج 9،ص 110
204- مق : صحيح البخارى ،ج 4،ص 7،ص 178، و ج 3، ص 91
205-مقدمه ،جونز برالمغازى ،ج 1 ،ص 18 نك : ترجمه فارسى مغازى ،ج 1،ص
20
206-الموفقيات ، صص 228 227
207-العقد الفريد، ج 6، ص 170
208-الاغانى ؛ج 16، صص 48 42
209-الاخبار الموفقيات ، صص 334331
210-السيرة النبوية ،ابن هشام ،ج 1،ص 4
211-نك : مجله آينه پژوهش ، س 2، ش 5، ابن هشام و سيره او 7 ص 21 20
212-المغازى الاولى ومولفوها،ص 81
213-حلية الاولياء،ج 3، ص 11
214- نك : مقدمه دكتر سامرايى بر :القصاص والمذكرين ، ص 34
215-حياة الصحابة ،ج 3،ص 281؛ الاصابة ، ج 2، ص 193
216-القصاص والمذكرين ، ابن جوزى ، ص 106
217-همان ، صص 103 100، مادر كتاب پژوهشى درباره نقش دينى واجتماعى
قصه خوانان در تاريخ اسلام به تفصيل درباره اين گروه سخن گفته ايم .
218-سبل الهدى والرشاد، ج 4، ص 24، ميزان
الاعتدال ، ج 1، ص 112
219- السيرة النبوية ، ابن هشام ،ج 2،ص 478؛تاريخ الطبرى ، ج 2، ص 380؛
السيرة النبوية ، ابن كثير، ج 2، ص 255؛ المستدرك على الصحيحين حاكم نيشابورى ،
ج 3، ص 10،(هشت بيت نقل كرده ) ؛مجمع الزوائد، ج 6، ص 57،؛ نك : طبقات الكبرى ، ج
1، صص 231 229، بلاذرى دو بيت نقل كرده و آن را به شاعرى نسبت داده ؛ انساب
الاشراف ، ج 1، ص 262
220-فقه السيرة ،غزالى ، صص 178 177،وى
اصل اشعار را از فرد مومنى در مكه مى داند كه ايمانش را كتمان كرده ؛ اما شاهدى برآن
وجود ندارد وروايت از اصل ، ققصصى و داستانى است . درباره اعتقاد به هاتف
جاحظ مى نويسد: اعراب از اعتقاد به هاتف ابايى ندارند، بلكه اگر كسى آن را انكار كند
تعجب مى كنند (الحيوان ج 6، ص 202، و از آنجا در:
المفصل ، ج 6، ص 716)؛ابن ابى الدنيا نيز اخبار اينچنينى را در كتابى با عنوان
الهواتف گرد آورى كرده
221-السيرة النويه ، ابن هشام ، ج 2، ص 481
222-نك : تاج العروس ، ذيل كلمه نجد؛ الروض الانف ، السهيلى ، ج 1 ،ص
291؛المفصل ،ج 6،ص 734، ونمونه ديگر را در واقعه اى ديگر ببيند در:
سبل الهدى والرشاد، ج 5، ص 60
223-اشاره به رسول خدا (ص )
224-مشركين كسى را كه مسلمان مى شد صائبى مى خواندند.
225-السيرة النبوية ، ابن هشام ، ج 2، 442
226-نك : طبقات الكبرى ، ص 190؛ علامه امينى پانزده مورد از اشعارى كه به ،
صورت سمعت هاتفا يقول نقل شده آورده و نوشته اند كه آنهااز معجزات
رسول خدا(ص ) بوده كه طبعا سبب هدايت مردم شده است ؛ نك : الغدير، ج 2، صص 16 9
227-مقدمه المغازى ، مارسدن ، جونز، ص 20
228- السيرة النبوية ، ابن هشام ، ج 2، ص 618، و نك : اضواء على كتب السيرة ،
ص 51
229-دلائل النبوة ، ج 1، صص 90 92
230-تنقيح المقال ،جض ،ص 150
231-الفهرست ابن نديم ، ص 166
232-اين كتاب به روايت محمد بن سليمان كوفى در مجامع زيدى مذهب بوده است . نك
: مقدمه مناقب الامام امير المومنين ،ج 1،ص 12. در همين كتاب مناقب نيز در پنجاه مورد(نك :مجلد
سوم همان كتاب ، ج 3، ص 177) كوفى مطالب در
فضائل امير المومنين عليه الصلاة والسلام كه بسيارى از آنها تاريخى است از محمد بن
زكريابن دينار آورده
233-رجال النجاشى ، صص 347
234-رجال النجاشى ، ص 18، و مك : لسان الميزان ، ج 1، صص 103 102؛ معجم
الادباء، ج 1، ص 233
235- رجال النجاشى ، ص 129
236-رجال النجاشى ب ،ص 258،ش 676
237- ابن طاووس درمهج الدعوات از كتاب صفين او دو دعايى كه امام على 7 پيش از
جنگ صفين خوانده نقل كرده است . نك : كتاب خانه ابن طاووس ، ص 525
238-رجال النجاشى ،ص 97،ش 242،نك : كتابشناسى آثار مربوط به قم ، ص
19. موارد نثل شده در صفحات ،145، 200، 236، 237، تاريخ قم آمده
239-رجال النجاشى ، ص 263
240-رجال النجاشى ،ص 76 ،ش 182
241-كتاب نقض ، ص 244
242- كتاب نقض ، ص 11
243-معتقد الامامية ،ص 47(چاپ دانش پژوه ،تهران ،1339)
244-نك : ادبيات فارسى استورى ،725
245-الجامع لاخلاق الراوى ، ج 2،ص 288؛البداية والنهاية ، ج 3، ص 242؛
سبل الهدى والرشاد،ج 4، ص 20
246-رجال النجاشى ،ص 213
247-كتابخانه ابن طاووس ، ص 449، 450
248- شرح نهج البلاغه ،ج 15،ص 23 24
249- كتابخانه ابن طاووس ،ص 486
250- عجيب آن است كه نام ابومخنف را درميان فقهاى دوره عباسى (خلافت از اواخر
158) آورده است . نك : تاريخ اليعقوبى ،ج 2،ص 403
251- لسان الميزان ،ج 4،ص 344
252- الكامل فى ضعفاء الرجال ، ج 6، ش 2110
253-ميزان الاعتدال ،ج 3،ش 2992
254-رجال النجاشى ، ص 320،ش 875
255-نك : مسند احمد،ج 2،ص 183، ج 4،ص 215 ،ج 5،ص 76؛ سنن النسائى ،ج 7،
ص 167،در اين منابع رواياتى درباره كيفيت آمدن وى نزد پيامبر
نقل شده است .
256-نك : معجم الادباء ج 17، ص 41. مدائنى هم متخصص خراسان و هند و فارس و
واقدى حجاز وسيره .الفهرست ،ص 106
257-الفهرست ،ص 105، ونك : النجاشى ،ص 320
258-التاريخ العربى والمورخون ،ج 1، ص 178
259-ابن ابى الحديد مى نويسد: وابومخنلف من المحدثين و ممن يرى صحه الامامة
بالاختيار وليس من الشيعة ولا معدوا فى رجالاتها،شرح نهج البلاغه ،ج 1،ص 147
260-مرويات ابى مخنف ، ص 58
261- كتابى با عنوا مرويات ابى مخنلف درتاريخ طبرى گردآورى شده و
گردآورنده آن از شدت تعصب ضد شيعى بر هيرك از روايات از حيث سند انتقاداتى وارد
كرده است .
262-اخيرا همين قسمت ، د ركتابى جداگاه با عنوان نادرست وقعة الطف توسط
انتشارات اسلامى چاپ شده است .آنچه جداگانه به عنوان
مقتل ابومخنف در دسترس است قطعانادرست مى
263- الكنى والاقاب ، ج 1، ص 155
264-مرويات ابى مخنف ،صص 48 49
265-فهرستى از آن ها در مرويات ابى مخنف ص 53 آمده است .
266-شرح نهج البلاغه ، ج 1، ص 145؛ قاموس
الرجال ،ج 7، ص 447؛ قطعات نقل شده در طبرى و ابن ابى الحديد را از كتاب
الجمل ابومخنف فراهم آورده است نك :Abu U sezgnymaiyadischen der
Hitorograghie zur Beifarhg ein Minaf1971 Leiden Zeit
267-تاريخ التراث العربى ، ج 1،جزء 2، صص 130 128
268-الفهرست ، ص 106
269- رجال النجاشى ، ص 428
270-طبقات الكبريا، ج 6، ص 395
271-الكامل فى الضعفاء الرجال ، ج 6، ص 115؛ الانساب ، ج 5، ص 86. شايد
به طنز از وى نقل شده كه گفت : زمانى جبرئيل در
حال وى به پيامبر(ص ) بود و على در كنارش . پيامبر (ص ) براى كارى رفت و
جبرئيل به على (ع ) وحى نكرد. نك : الوافى بالوفيات ، ج 3، ص 83
272- الكامل فى ضعفاء الرجال ، ج 6، ص 116
273-الكامل فى ضعفاء الرجال ، ج 6، ص 120
274- الفهرست ، ص 107
275-المنتخب من ذيل المذيل ، ص 652، و نك : طبقات الكبرى ، ج 6، ص 385؛ ميزان
الاعتدال ، ج 3، ص 558 556
276- الانساب ، ج 5، ص 86
277- ميزان الاعتدال ، ج 47 ص 304؛ شذرات الذهب ،ج 2،ص 13؛ذريعه ، ج 19، ص
75. سمعانى نوشته است : كان غاليا فى التشيع الانساب ، ج 5 ،ص 86
278-النجاشى ، ص 434، ش 1164
279-الانساب ، ج 5، ص 87
280- موارد تاريخ الطبرى ، بخش نخست ، ص 149
281-همان ، ص 168
282-الفهرست ، صص 110 108؛ النجاشى ، ص 435
283-تاريخ التراث العربى ، ج 1، جزء 2، ص 52
284-تاريخ الادب العربى ، ج 3، ص 8
285-الكامل فى الضعفاءالرجال ، ج 6،ص 115؛ درباره تشيع او، نك : الانساب : ج 5، ص 86
286- الفهرست ،ص 112
287-الفهرست ، ص 103
288-ثثتاريخ الاسلام السيرة النبوية ، ص 13
289- البيان والتبيين ، ج 1، ص 374
290-الفهرست ، ابن نديم ، ص 59
291-الفهرست ، ص 59
292-اسهامات مورخى البصرة ،صص 136 142
293-اخبار مكه ، فاكهى ، مقدمه ، 34
294-تاريخ درگذشت اورا متفاوت نوشته اند: 215، 225،231،234
295- تاريخ بغداد، ج 12، ص 55؛لسان الميزان ،ج 4،ص 253؛الانساب ج 4
296-تاريخ بغداد، ج 12، ص 55
297-الكامل فى ضعفاء الرجال ، ج 5، 213
298-البيان والتبيين ،ص 320(قاهره ،1380)
299-الفرج بعد الشدة ،تنوخى ، ج 1، ص 7
300-موارد آن را بنگريد در: شيخ الاخباريين ،صص 26 28
|
