301- موارد البلاذرى ، ج 1، ص 167
302-شيخ الاخباريين ، صص 31 34
303- تاريخ التراث العربى ، ج 1، جزء2،صص 141 142؛ ونك : التاريخ
العربى والمورخون ، ج 1،
304- اسهامات مورخى ، البصرة ،صص 212 215
305- تاريخ بغداد، ج 12، ص 55،
306- شيخ الاخباريين ، صص 65 140
307-همان ،صص 141 161
308- تذكرة الحفاظ، ج 2، ص 436
309-البداية وانهاية ، ج 10،ص 322
310- اخبار القضاة ، ج 2، ص 175
311-الفهرست ، ص 228
312-گفته شده وى نخستين كسى است كه دانش تاريخ را به اندلس برده است .
313-اسهامات مورخى البصرة ،ص 191
314- اسهامات مورخى البصرة ،ص 192
315-درباره اخبار وليد بن هشام نك : اسهامات مورخى البصرة ، صص 150 162
316-نك : مقدمه العمرى بر تاريخ خليفه ، صص 26 45
317- مقدمه زكار بر تاريخ خليف ، ص 10
318-اسهامات مورخى البصرة ، صص 201 212
319-تاريخ ، چاپ العمرى ، ص 187،240
320- تاريخ چاپ العمرى ، ص 187 ،-240
321-اسهامات مورخى البصرة فى الكتابة التاريخيه ،ص 64
322-الفهرست ، ص 119
323-تاريخ بغداد، ج 2، ص 277 278
324-معجم الادباء،ج 18،ص 113
325-نك : التنبيه والاشرف ،ص 174
326- كتابخانه ابن طاووس ، ص 439
327- كتابخانه ابن طاووس ، ص 362 363
328- المنمق ، تصحيح احمد خورشيد فاروق ، (هند 1964) بيروت ،عالم الكتب ،
1405
329-المحبر، تصحيح الكتورة ايلزه ليختن شيتتر بيروت ، دارالآفاق الجديده
330- نوادر المخطوطات ، المجلد الاول ، (صص 83 96) قاهره ،1972
331-نوادر المختطوطات ، المجلد الثانى ، صص 112 275
332-همان ، صص 281 296
333-همان ، صص 299328
334-همان ،صص 160ت 163
335-شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد: 1:
294،2:36،12:81:13:42،208،14:250،15:53،16:10
،1،12،182،182،17:136(اين آخرى تنها آمده عن محمد بن حبيب )
336-المحبر، 509
337-همان ، ص 303
338-همان ، ص 184
339-نك : المنمق ، مقدمه خورشيد احمد فاروق ، ص 11
340-الفهرست ، صص 124 125
341-نك : مقدمه ملحس بر اخبار مكه ، صص 16 17
342-معجم الادباء، ج 4، ص 218
343-اخبار مكه ، فاكهى ، مقدمه ،ص 24
344-التاريخ والمورخون بمكة ، ص 19
345-مقدمه الموفقيات ، ص 17
346-همان
347-اخبار الموفقيات ، ص 312،ص 171(وشماره هاى 172 174
348-الفهرست ، ص 125
349-افست قم ، دارالفكر،1410
350-موارد تاريخ الطبرى ، بخش نخست ، ص 166
351- تاريخ التراث العربى ، التدوين التاريخى ، صص 205 206
352-نك :الفهرست ابن نديم ، ص 86. ابن نديم اورا در طبقه لغويين آورده است .
درمقدمه المعارف 37 عنوان كتاب براى وى ياد شده است .
353-مروج الذهب ،ج 2، ص 202
354- مانند كسانى چون سعد وقاص كه از مدينه به عراق آمدند.
355-شعبه اى از تاريخ نويسى كه درباره نخستين امور رخداده است .
356-چاپ پيشين اين كتاب با تصحيح محمد
اسماعيل عبدالله الصاوى در سال 1970 انجام شده بود.
357-المعارف ، ص 56،نيز نك : التاريخ العربى والمورخون ، ج 1، ص 241
358-مقدمه المعارف ،ص 59
359- ترجمه عبارت ابن قتيبه در الاختلاف فى اللفظ(تحقيق محمد زاهد
كوثرى ، صص 47 49)چنين است : من شاهد بودم كه اينان
(اهل حديث ) در برابر افراط رافضه در دوستى على و مقدم دانستن او... در كنار زدن على (ع
) افراط كرده ، حق اورا بجاى نياورده ودرباره اش بدگويى مى كنند. آنها گرچه به ظلم
او تصريح نكرده اند اما اورا متهم به خونريزى به ناحق كرده ، متهم به شركت در
قتل عثمان كرده وائمه هدايت خارج كرده درشمار ائمه فتنه مى دانند. آنها خليف بودن اورا
به جهت اختلاف مردم درباره او انكار كرده اما يزيد را خليفه مى دانند، چرا كه همگى مردم
اورا پذيرفته اند. بسيارى از محدثان از اين كه فضائلش را
نقل كرده و آنچه درباره اش وارد شده اظهار كنند، خوددارى مى كنند، در حالى كه همه اين
احاديث از طريق صحيح نقل شده است . اهل حديث ،حسين (ع ) فرزند اورا خارجى دانسته
وميگويند او شق عصاى مسلمين كرده و بنابراين مهدور الدم بوده است ؛ چرا كه پيامبر
فرمود: من خرج على امتى وهم جميع فاقتلوه كائنا من كان . آرى اينان على و
اهل شورا را بايكديگر برابر مى دانند، به اين
دليل كه اگر عمر برترى حديثى از فضائلش اكراه دارند تا جايى كه محدثين آنها از
احاديث فضال او خوددارى كرده و حتى از نقل همه
فضائل عمروبن عاص ومعاويه مى پردازند. گويا از
نقل اين فضائل نمى خواهند به آن دو توجه كنند بلكه بيشتر مقابله با على (ع ) را در
نظر دارند. اگر يك نفر درباره على بگويد:اخو
رسول الله وابوسبطيه الحسن والحسين اصحاب الكساء على و فاطمة والحسن والحسين
چهره آن ها برافروخته شده و چشمهايشان حالت انكار به خود مى گيرد. اگر كسى
سخن رسول خدا(ص ) را نقل كند كه فرمود:من كنت مولاه فهذا على مولاه و انت
منى بمنزلة هارون من موسى و نظاير اينها،
دنبال نقد سند مى روند تا آن را خراب كنند و حق اورا به خاطر رافضه
پايمال كنند وبه خاط آن ها چيزى رابه على (ع ) نسبت دهند كه مربوط به اونيست .
360-افست قم ، رضى ،1363
361-اين كتاب را نيز منشورات رضى به
سال 1371 شمسى در قم افست كرده و متاءسفانه ناشر
وسال نشر چاپى را كه از روى آن افست كرده ، بر روى كتاب حفظ نكرده است .
362-مدينه منوره ، مكتبة الدار، 1410
363-المعرفة والتاريخ ، ج 1، ص 15
364-البداية والنهاية ،ج 11،ص 60
365-ژنك : مقدمه المعرفة والتاريخ ، ص 22
366-مقدمه المعرفة والتاريخ ، صص 23 40
367-مقدمه المعرفة والتاريخ ، ص 52
368-المعرفة والتاريخ ، ج 1، صص 42 50
369-وى كتاب را در شش جلد(سه مجلد) به بهترين صورت به چاپ رسانده است .
گفتنى است كه بخش از آن ، پيش از اين در مجموعه اى ك
مشتمل بر بخشى ازكتابهاى تاريخى مربوط به شهر مكه بوده چاپ شده است . نك
:تاريخ التراث العربى ، التدوين العربى ، ص 207
370-نك : مقدمه اخبار مكه ، ص 32
371-اخبار مكه فاكهى ، مقدمه ، ص 34 35
372-اخبار مكه فاكهى ،مقدمه ، صص 34 35
373-موادر البلاذرى ، ج 1، ص 49
374- الفهرست ، صص 127 126
375-معجم الادباء، ج 5، ص 91
376- لسان الميزان ،ج 1،ص 323 و نك : موارد البلاذرى ، ج 1، ص 57؛ مقدمه
انساب الاشراف ، تصحيح زكارش صش
377-موارد البلاذرى ، ج 1، ص 10
378- موارد البلاذرى ، ج 1، ص 31
379-در اين باره نك : سال دوم ، 1375 شماره
اول ، چاپ 152. در آنجا به بهانه معرفى اين بخش از انساب ، شرحى از نسخه
استانبول و بخشهاى چاپ شده و ناشده آن توضيحاتى آمده كه البته اشكالاتى هم دارد.
380-با تشكر ازآقاى حسن انصارى كه اطلاعات چند سطراخير را در اختيار گذا
381- بيروت ، دارالفكر، 1417.شرح محتواى اين مجلدات بدين ترتيب است : جلد
اول : سيره نبوى .جلد دوم : شمائل نبوى و اخبار على بن ابيطالب (ع ). جلد سوم اخبار على
بن ابيطالب و فرزندانش . جلد چهارم اخبار عباس و فرزندانش . جلد پنحم اخبار فرزندان
عبد شمس . جلد ششم و هفتم و هشتم واخبار بنى اميه بن عبدشمس . جلد نهم بنى عبد شمس و
بنى عبد العزى بن قصى . جلد دهم بنى زهره بنوعدى . جلد يازدهم بنوعامر لؤ وى و
بنومزينه . جلد دوازدهم مرة بن ادين طابخه بنوسعد بن زيد بن مناة بن تميم . جلد
سيزدهم بنوعمرو بن تميم بنو ثقيف
382-اطلاعاتى درباره نسخه هاى آن را
سزگين آورد؛ نك : تاريخ التراث العربى ، ج 2، جزء 2، ص 152،: گفته شده كه
سهيل زكار در كار نشر مجموع مجلدات چاپ شده و نشده در يك مجموعه
متحدالشكل است .
383-دينور در حد ميانه شهر كرمانشاه و شهر سنقر وكليائى واقع است و در منابع
تاريخ اسلام از آن به عنوان ماه الكوفه ياد مى شود.
384- مقدمه اخبار الطوال از صادق نشاءت ، ص يج .
385-الفهرست ، س 86 شرح حال اورا عبدالمنعم عامر در مقدمه چاپ اخبار
الطوال آورده است .
386- التاريخ العربى والمورخون ، ج 1، ص 248؛ درباره اخبار
الطوال نك : مجله نور علم ، ش 38، صص 163 154
387- رجال النجاشى ، ص 17
388- كتابخانه ابن طاووس ، ص 406، ش 369
389-اعلام الورى ، ج 1، ص 365
390-كتابخانه ابن طاووس ، ص 291، ش 172
391- مؤ لف در ص 165 درباره كيسانيه مى نويسد: كيسانيه
قائل به امامت محمد بن على يعنى محمد حنيفه هستند ومى گويند كه پدرش به وى وصيت
كرده است . كيسانيه منسوب به مختار ثقفى اند واو ملقب به كيسان بوده و نخستين كسى
است كه امامت محمد بن حنفيه را مطرح كرد. على بن عبدالله عباسى و فرزندانش تا زمان
مهدى عباسى همين عقيده را داشتند و تشيع عباسيان اصلش از طرف محمدبن حنفيه بود و
ابومسلم نيزهمين دعوت را داشت و تازمان مهدى چنين بود امام مهدى آنهارا به امامت عباس
برگرداند وگفت كه امامت ازآن عباس عمومى پيامبر(ص ) بودهخ و او از ديگران اولاى به
خلافت بوده است . پس از او عبدالله بن عباس ، و سپس على بن عبدالله و بعد محمد بن على
بعد از او ابراهيم بن محمد و آنگاه سفاح و منصورو... امامند(يعنى سير امامت عباسيان را از
پيامبر (ص ) به عباس و از آنچه به اعقاب او رساند نه از طريق محمد حنفيه وفرزندش
ابوهاشم و بعد عباسيان آنگونه كه نسل نخست خلفاى عباسى برآن باورند.)
392-البلدان ،ص 126(چاپ نجف )، عبارت وى اين است : ذهب الملك والزينة لما
مضى بنوطولون
393-التاريخ العربى والمورخون ،ج 1، ص 249
394- تاريخ الطبرى ، ج 10، ص 591؛ النجوم الزاهرة ، ج 2، ص
41ازاليعقوبى ... ص 29.
395-تاريخ اليعقوبى ، ج 2، ص 503
396- نشاءة علم التاريخ عند العرب ، ص 52 53
397- توجه به آگاهى هايى كه وى درباره
مسائل فلكى وهيئت در كتاب تاريخ خودآورده ، بى شبهه بايد وى يك منجم بمعناى علمى
آن بحساب آوريم .
398-درباره احوال و آثار يعقوبى نك 6 اليعقوبى والجغرافى ، ياسين ابراهيم
على الجعفرى ، بغدادى 1980
399-نجف ، منشورات مكتبة الحيدرية ، 1394
400-گفته شده كه مادر وى همسر امام صادق عليه السلام شده وبنابراين وى ربيت
حضرت بوده است نك : الفهرست ، ابن نديم ، ص 113
401-تاريخ اليعقوبى ، ج 2، ص 6
402-تاريخ اليعقوبى ، ج 2،ص 6
403-قم ، مركز البحوث الكمبيوتريه للعلوم الاسلامية ،1376
404-درباره وى و تاريخ وتفسير او مقالات وكتابهاى متعددى نوشته است . از جمله
در عربى كتابى با عنوان الطبرى والسيرة والتاريخ از عبدالرحمن حسين
العزاوى (بغداد،دارالشئون الثقافيه العامة ، 1989)و در فارسى
(احوال و آثار طبرى ) از على اكبر شهابى ( تهران ،اساطير) و نيز يادنامه طبرى
كه حاوى مجموعه مقالاتى است كه در سال 1410 در كنگره اى كه به مناسبت
بزرگداشضت وى در بابلسر تشكيل شد ارائه گرديد.(تهران ، سازمان چاپ و
انتشارات وزارت ارشاد، 1369).
405- الفهرست ، ص 291؛ ابن نديم اورا در زمره فقها آورده نه مورخان .
406-ابن خلكان كتاب طبرى را اثبت واصح كتب مى داند؛ وفيات الاعيان ، ج
3، ص 332
407-كتاب عبدالله بن سبا از دانشمند محقق علام عسكرى ، نقد روايات سيف بن عمر در
كتاب تاريخ طبرى است .
408- موارد تاريخ الطبرى ، بخش نخست ، ص 179 ،182
409-درباره نقش وهب بن منبه در مجلد نخست تاريخ طبرى نك : موارد تاريخى الطبرى
، بخش نخست ، صص 186 190
410- الامام الطبرى ، محمد الزحيلى ، صص 221 223
411-و همچنين نك : بحث فى نشاءة علم التاريخ عند العرب ، ص 56 55؛ بزم
آورد، ص 64 38
412-مجله المجمع العلمى العراق ، سه شماره نسخت (سالهاى 1950، 1952،1954)
جمعا 184 صفحه .
413-موارد تاريخ الطبرى ، بخش نخست ، ص 167
414-موارد تاريخ الطبرى ، بخش نخست ،ص 200 201
415-همان ، ص 182
416-همان ، ص 174
417-نك : جغرافياى انسانى شيعه در جهان اسلام ، ص 153 133
418-نك : مجله تراثنا، شماره 212، صص 174 171
419-معجم البلدان ، ج 1، ص 57(ذيل
مدخل آمل ). نقض ص 218 در اين باره بنگريد مقاله مولف همين سطور با عنوان طبرى و
تشيع در جغرافياى انسانى شيعه در جهان اسلام - قم ، 1371
420-معجم الادباء،ج 18، ص 43. و كانت الحنابلة تمنع ولا تترك احدا يسمع عليه
. و در نقلى ديگر: لقد ظلمة الحنابلة الانساب ج 9، ص 42،البداية والنهاية ، ج 11،
ص 146، تاريخ بغداد، ج 2، ص 164.
421-نك : تاريخنامه طبرى ، مجلد اول ، مقدمه ، ص 16، (تهران ، سروش ،1374)
422-تاريخ التراث العربى ، التدوين التاريخى ، ص 169
423-درباره ابن اعثم نك : ذريعه ، ج 3، ص 220، مقدمه ترجمه الفتوح به
تصحيح غلامرضا محمد مجد طباطبايى ،صص 32 11
424-كتابخانه ابن طاووس ، ص 562
425- كه درمتن به خطا نعيم بن مزاحم آمده است .
426- وقد جمعت ما سمعت من رواياتهم على اختلاف لغاتهم ، فاءلفته حديثا واحدا
على نسق واحد. الفتوح ،ج 2،صص 147 149 (ارجاعات بر اساس چاپ حيدر آباد هند
است .)
427-الفتوح ، ج 2، صص 344 345
428-الفتوح ، ج 4،صص 36 37
429-الفتوح ، ج 7، ص 124، و نيز نك : ج 8، ص 266 430- الفتوح ، ج 4،
ص 209 210
431- الفتوح ، ج 8، صص 190، 192، 195، 196، 202، 206، 207، 218
432- الفتوح ، ج 8، 212
433- الفتوح ج 1، ص 90 92، ج 2، صص 5، 6، 65، 69،؛ نك : اسهامات مورخى
البصرة ، ص 100
434-الفتوح ، ج 8، ص 252
435-الفتوح ، ج 4، صص 211 217
436-الفتوح ، ج 4، صص 213 214
437-معجم الادباء، ج 1، ص 379. در اين باره اعثم نيز نك : لسان الميزان ج 1، ص
138؛ شرح حال اورا علامه سيد محسن امين دراعيان الشيعه ، ج 2، ص 488، آورده است .
قاضى نورالله بن اعثم را شافعى دانسته ! ترجمه فارسى فتوح توسط محمد بن محمد
مستوفى در 598، صورت گرفته و گويا او اولين بار در
سال 1300 ه . در ايران به چاپ رسيده است . چاپ انتقادى اآن توسط غلامرضا مجد
طباطبايى (تهران ، 1372) صورت گرفته است . درباره مترج نك : مقدمه چاپ جديدآن ؛
ونيز مقاله آقاى دبير سياقى در مجله راهنماى كتاب
سال 19، ش 12، ص 839 به
438-تاريخ التراث العربى ، التدوين التاريخى ، ص 170
439-موارد نقل شده از ابوبكر جوهرى در
مقاتل بسيار فراوان است . نك : فهرست اعلام
مقاتل .
440- شرح نهج البلاغه ، ج 16، ص 210
441- على بن عيسى اربلى و كتاب كشف الغمه ، ص 112
442-تهران ، مكتبة نينوى ، 1401
443-الفرسهت ، ص 144
444-مروج الذهب ، ج 1، ص 24
445- معجم الادباء، ج 17، ص 12.
446- روايتى هم از جعرفر بن محمد الصادق در ص 256 آمده است .
447-الخراج صص 215، 216، 219، 230،250،243،254
448-نك : كتاب الخراج ،ص 296
449-الخراج ، صص 368،364،365و... متاءسفانه فهرست اعلام كتاب مزبور به
هيچ صورتى قابل اعتماد نيست
450- الخراج ، صص 295 260
451- نك : مقدمه كتاب المحن ، ص 17 452- مقدمه كتاب المحن ، ص 30
453-همان ، ص 159
454-همان ، ص 173
455-درباره سفرهاى او نك : تاريخنگارى در اسلام ، صص 62 63 و مفصلتر از آن
: موارد تاريخ الطبرى ، جواد على ، بخش نخست ، صص 23؛ منهج المسعودى ، صص 53
68
456-ثقافة الشرق ، ج 2، ص 423، به
نقل از مقدمه مروج الذهب ، ص 2
457- در جمهرة انساب العرب (ص 197) آمده : على بن الحسين بن على بن عبدالله
بن زيد بن عتبة بن عبدالله بن عبدالرحمن بن عبد الله بن مسعود.
458- الفهرست ، ص 171. در متن چاپى به جاى الداريات القرابات امده
است . اما در التنبيه والاشراف (ص 1) الديارات آمده است .
459-معجم الادباء، ج 13، ص 91،محتمل است كه مقصود ابن نديم از مغربى بودن
مسعودى ، مصرى بودن او باشد كه در اين صورت
مشكل خاصى وجود نخواهد داشت نك : منهج المسعودى ، ص 45
460- تاريخ التراث العربى ، ج 1، جزء 2، صص 179 187. افزون بر اينها
جواد على در مجله سومر سال بيستم مقاله مفصلى با عنوان موارد تاريخ المسعودى
نگاشته است . هادى حسين حمود در مجله المورد مجلد هشتم ، شماره 3 مقاله اى با عنوان مؤ
لفات المسعودى نوشته است . همو پايان نامه اش درباره مسعدى با عنوان منهج
المسعودى فى بحث العقائد والفرق الدينية است كه از سليمان بن عبدالله المديد
السويكت بوده و در سال 1407 چاپ شده است .
461- طبقات الشافعيه ، ج 3، صص 456 457
462- رجال النجاشى ، ص 254، ش 665
463-درباره عدم درستى انتساب اين كتاب به مسعودى ، محققان مختلفى اظهار نظر
كرده اند. نك : منهج المسعودى فى كتابة التاريخ ، ص 107 109 گويا غير تفاوت
اسلوب دليل ديگرى براى انكار نيست .در منبع اخير از شخصى
نقل شده كه كتاب مسعودى را از ابن مطهر (علامه حلى )دانسته كه سخن نادرستى است ،
زيرا نجاشى در قرن پنجم كتاب مى شناخته و آن را به مسعودى مورخ نسبت داده است .
464- مؤ لف كتاب منهج المسعودى فى كتابة التاريخ تنها به علائق سخت شيعى
اورا باور دارد و در اين نظر كه او امامى مذهب باشد يا آنگونه كه اندريه
ميكال اظهار كردهوى اسماعيلى و از داعيان اسماعيلى در قرن چهارم باشد، ترديد كرده است
نك : همان كتاب ، ص -7 70 در آنجا به تفصيل از شواهدى كه علاق شيعى وى را نشان
مى دهد ياد كرده است .
465-نك : التنبيه والاشراف ، ص 258
466- مى دانيم كه همين نقل يكى از مشكلات كتاب سليم است ؛ زيرا بايد عدد يازده
باشد نه دوازده
467-التنبيه والاشراف ،صص 198 199
468- نك : تاريخ تشيع در ايران ، ج
1،فصل گونه هاى تشيع .
469-ثموارد تاريخ المسعودى ، صص 13 14
470- براى چاپهاى ديگر آن نك : منهج المسعودى فى كتابة التاريخ ، صص 96
97
471- موارد تاريخ المسعودى ، صص 10 11؛ منهج المسعودى فى كتابة التاريخ
، صص 92 95
472-موارد تاريخ المسعودى ، ص 28
473-نك : منهج المسعودى فى كتابة التاريخ ، صص 206 277
474- مروج الذهب ،ج 2، ص 202
475- التنبيه والاشراف ، ص 260
476- مروج الذهب ، ج 1، صص 379 380
477-نك : منهج المسعودى ، صص 101 102
478-موارد تاريخ مسعودى :ص 7
479-الفهرست ، ص 127 128
480- نك : ابوفرج اصفهانى و كتاب الاغانى ، صص 62 69 (قاهره دارالمع
481-شذرات الذهب ، ج 3، ص 19
482- الفهرست ابن نديم ، ص 166
483- قم ، افست منشورات رضى
484-درباره اين كتاب ، محمد كرد على مقاله با عنوان مطبوعات و مخطوطات كتاب
البدء والتاريخ در مجله المقتبس مجلد سوم (1326 1908) نوشته است
.آقاى شفيعى كدكنى هم در مقدمه ترجمه البدء والتاريخ درباره مقدسى و كتاب وى به
تفصيل سخن گفته است .
485-در ص 17 مقدمه در بيان مطالب آخرى
فصل كتاب وى مى نويسد كه نام خلفاى عباسيان را تا
سال 350 خواهد آورد.
486-البدء والتاريخ ، ج 1، ص 6
487-درباره علت احتمالى اين انتساب خطا، نك : آفرينش و تاريخ ، ج 1،ص 36
488-تاريخ التراث العربى ، التدوين التاريخى ، ص 187
489-آفرينش و تاريخ ،ج 1، تا ص 47
490- وى پس از نقل خبر مربوط به خيبر، مى نويسد: اين است روايت درست ، وآنچه
قصه پردازان مى گويند، ما نمى شناسيم . البدء والتاريخ ، ج 4، ص 227، نك :
آفرينش و تاريخ ، ج 1، ص 51
491-البدء والتاريخ ، ج 1، صص 5 17. آقارى شفيعى (آفرينش و تاريخ ،
تهران آگه ج 1، صص 55 97) بحث مفصلى درباره ساختار كتاب و نوع موضوعات آن
آورده اند كه خواندنى است .
492-آفرينش و تاريخ ، ج 1، صص 69 70
493-البدء التاريخ ، ج 2، ص 181. شيرجان همان سيرجان كرمان است و تاءييدى
بر اين كه اين كتاب در ديار سجستان تاءليف شده است .
494-البدء والتاريخ ، ج 4، ص 135. نام واقدى در مجلد دوم (ص 154) و مجلد
سوم (ص 53) و مجلد چهارم (صص 135، 137، 139، 145، 146، 155، 159، 161
163، 166، 171، 175، 182، 183) و مجلد پنجم (صص 16، 33، 58، 59، 61، 67،
72، 73، 80 84، 86، 87، 91 93،97،98،100، 110، 113، 114، 116، 160،
191) و مجلد ششم (ص 58) امده است . عمده اين موارد درباره پيامبر (ص ) و اصحاب است
كه يا از مغازى و يا از كتاب طبقات واقدى گرفته شد
495- البدء والتاريخ ، ج 1، ص 149
496- نيز نك : مجلد دوم ، صص 1، 5، 11، 52، 80، 81، 83، 93، 99. مجلد سوم
صص 16، 20،26، 30، 36، 37، 79، 99، 126. آنچه در مجلد چهارم آمده اخبار مربوط
به انساب و اديان عرب و دوران اسلامى است .
497- البدء والتاريخ ، ج 2، صص 1-2
498-صص 1،3،6،86،89،96،156،223،232
499-البدء والتاريخ ج 3، ص 138ت
500- البدء والتاريخ ، ج 3، ص 157
501-البدء والتاريخ ، ج 5، ص 45. بايد توجه داشت كه اگر عنوان باطنيه
مربوط به اسماعيليه باشد، اين مطالب به قرن پنجم و ششم مى ماند نه قرن چهارم .
طبعا مولف از قرن چهارم است وبايد خط اسماعيليه را خيلى زود دريافته باشد.نك :
البدء والتاريخ ، ج 5، ص 133 134
502- البدء والتاريخ ، ج 5، ص 124
503- الارشاد، ج 1، ص 17
504-الارشاد، ج 2، ص ، 100، 147، ج 2، 107
505-الارشاد، ج 2، ص 32، 362، بحث از كربلا از صفحه 32 به بعد آغاز مى
شود و به نظر مى رسد كه شيخ مفيد عمده مطالب آن را از كلبى كه در
مقتل راوى كتاب ابومخنف است و مدائنى نقل مى كند. مطلب صفحه 263 از مدائنى درباره
ولايتعهدى امام رضا (ع ) است .
506-الارشاد، ج 2، صص 190 193(با اشاره به
مقاتل الطالبيين ).
507- الارشاد، ج 1، ص 37
508- الارشاد، ج 2، ص 61،128،210، 234
509-الارشاد، ج 1، ص 91
510-الارشاد ،ج 2، ص 104 511- نك : الارشاد، ج 1، ص 103، ج 2، ص 32
512- اين كتاب با تصحيح سيد على مير شريفى توسط دفتر تبليغات اسلامى
(قم 1414)
اپ شده است .
513- نك : مقدمه كتاب الجمل ، ص 22
514- الجمل ، ص 95،ص 128،167
515-الجمل ،131
516-نك : الجمل ،ص 561
517- نگاه كنيد به فهرست اعلام كتاب الجمل .
518- مجموعه آثار شيخ مفيد ضمن پانزده مجلد توسط كنگره بزرگداشت هزاره
شيخ مفيد به چاپ رسيده است .
519- درباره منابع شرح حال و تاءليفات و نيز تلفظ دقيق كلمه مسكويه بنگريد
به مقدمه دكتر ابولقاسم امامى بر ترجمه فارسى تجارب الامم (تهران ،سروش 9
520-تجارب الامم ، ترجمه امامى ، ج 1،صص 51 53
521-تجارب الامم ،متن عربى ، ج 1، ص
522- كتاب العيون والحدائق فى اخبار الحقائق (الجزء الرابع ، القسم الثانى )
توسط نبيله عبدالمنعم داود در سال 1973 در بغداد چاپ شده است .
523- نك : موارد تاريخ الطبرى ، بخش نخست ،ص 172
524- تاريخ تشيع در ايران ، ج 2، ص 515 516
525- تاريخ تشيع در ايران ،ج 2، فصل : تشيع اعتدالى در ايران قرن ششم و هفتم
526- در مقالى ديگر با تفصيل بيشترى از منابع وى و
محل آن ها در كتاب اعلام سخن گفته ايم .
527- مدينه منورة ، مكتبة الدار، 1408
528- نك : اخبار الدول المنقطعة ، صص 25 27
529- نك : قراءة جديدة فى مولفات ابن جوزى ، ص 108. تلخيص ديگرى هم از آن
علاء الدين على شاهرودى بسطامى درهمان صحفه با عنوان مختصر المنتظم وملتقط
الملتزم ياد شده
530- كتاب المتنظم لابن الجوزى ، دراسة فى منهجه موارده واهميته ، حسن عيسى على
الحكيم ، بيروت ، عالم الكتب ، 1405، صص 34 24. اين اثر به طور جامعى زندگى ،
آثار و محتواى المنتظم و نيز منابع را تحقيق كرده است . تاءليف اين اثر پيش از چاپ
كامل كتاب المنتظم بوده و لذا ارجاعات وى به نسخه خطى
531- معجم الادباء، ج 17، ص 12
532- بغداد، المكتبة العالمية ، 1967. اين اثر
تكميل كتابى است كه عبدالحميد العلوجى تحت عنوان مؤ لفات ابن الجوزى در
سال 1965 در بغداد به چاپ رسانده است .
533- چندين مقاله درباره ابن اثير، تاريخ
كامل وبرادران وى در سمينارى كه به مناسبت بزرگداشت آن ها در
سال 1982 در موصل برگزار شده در كتابى با عنوان بحوث ندوة ابناء الاثير
(موصل ، 1983) چاپ شده
534- دكتر فيصل السامر در كتاب ابن الاثير به
تفصيل درباره ابن اثير و كتاب كامل او سخن گفته است .(بغداد دارالشؤ ون الثقافية
العامة ، 1986)نيز نك : عزالدين ابن الاثير الجزرى ، حسن شميسانى ، بيروت ، دارالكتب
العلمية ،1411
535- كتاب مزبور توسط داراحياء التراث العربى ، در بيروت افست شده است .
536- در سال
1986 به مناسبت هفتصدمين سالگرد درگذشت وى ، مراسمى در
مصول در دير مارمتى و شهرهاى ديگر عراق برگزار شده كه مجموعه مقالات آن نشستها
تحت عنوان العربى ذكرى و عبرة توسط صليبا شمعون به چاپ رسيده است
.(بغداد، مطبعة شفيق ، 19866
537- ابن العبرى ذكرى و عبرة ، ص 74
538- على بن عيسى اربلى و كشف الغمه برگى از تاريخ تشيع دوازده امامى
،مشهد،بنياد پژوهشهاى اسلامى 1373
539- نك : مقدمه مختصر التواريخ ، صص 17
540- نك : الاصيلى ، صص 8 9
541- الفخرى ، ص 337
542-ادبيات فارسى ، ص 481
543- قم ،منشورات رضى ، 1414
544-قم ، مرعشى ، 1376
545- مقدمه الاصيلى ، ص 14
546- الاصيلى ، صص 18 21
547- در مقدمه و موخره اين چاپ ، توضيحات مبسوطى درباره مؤ لف و كتاب آمده
548- شرح حال
تفصيلى وى را اسنوى در طبقات الشافعيه (ج 1، ص 455) و قاضى شبهه در تاريخ
خود(ج 2، صص 336 338) و ابن حجر در الدرر الكامنه (ج 1،ص 371) و ابن عماد
حنبلبى در شذرات الذهب (ج 8،ص 173) آورده
549- درباره خود وى كتاب الحافظ الذهبى مورخ الاسلام و ناقد المحدثين
امام المعدلين والمجرمين نگاشته شده كه به
تفصيل درباره او و آثارش سخن گفته است . كتابى نيز بشار عواد معروف تحت عنوان
الذهبى و منهجه فى كتابه تاريخ الاسلام نگاشته كه در دست مؤ لف اين سطور
نبوده است . كتاب ديگرى قسام على سعد درباره ميزان
الاعتدال وى تحت عننوان منهج الذهبى و مراده فى ميزان
الاعتدال نوشته است كه آن نيز در دست ما نبود.
550- تاريخ الاسلام السيرق النبوية ، صص 13 15 همين فهرست در
مقدمه مجلد المغازى صص 23 26 آمده است .
551- تاريخ الاسلام ، السيرة النبوية صص 13 15 همين فهرست در مقدم
مجلد المغازى صص 23 26 آمده است .
552- الحافظ الذهبى ، ص 149
553- الحافظ الذهبى ، صص 455 456
554- در اصل به صورت غبر چاپ شده اما بشار عواد معروف درست آن را
عبر دانسته است . درباره اين كتاب بنگريد به : الحافظ الذهبى ، صص 480
482
555- الحافظ الذهبى ، ص 508
556- به عنوان نمونه نگاه كنيد به آنچه
ذيل شرح حال عبدالرحمان بن خراش آورده و به
دليل آن كه وى دو جزء در مثالب شيخين داشته ، توهين سختى به وى كرده است . ميزان
الاعتدال ، ج 2، ص 600 در جاى ديگر نوشته است :
كل من اءحب الشيخين فليس بغال ، بلى من تعرض لهما بشى ء من تنقض فانه رافضى
غال ، فان حبّ فهو من شرار الرافضة ، فان كفّر، فقد باء بالكفر و استحق الخزى . سير
اعلام النبلاء ج 14، ص 511
557-از بهترين اشعار اوست :
اهل الفضائل والاداب قدكسدوا
|
والجاهلون فقد قامت لهم سوق
|
والناس اعداء من سارت فضائله
|
558- مقدمه تاريخ ابن الوردى ، ص 46
559- تاريخ ابن الوردى ، ج 1، صص 318 319
560- چاپ دوم آن در سال 1389 ق .
561- اين اجزاء در بغداد( 1980، 1984، 1990)چاپ شده است .
562- نگاه كنيد مقدمه احسان عباس بر فوات .
563- بيروت ، دار صادر، 1973
564- شذرات الذهب ،(دمشق ، ابن كثير، 1413) ج 8، ص 363
565- التاريخ والمورخون بمكة ، صص 67 70
566- ميراث اسلامى ايران ، دفتر ششم ، قم ، مرعشى ، 1376
567- ابن كثير الدمشقى ، محمد الزحيلى ، دمشق ، دارالقلم ، 1415، صص 83 84
568- ابن كثير الدمشقى ، ص
569- فلسفه تاريخ ابن خلدون ، محسن مهدى ، صص 57 58
570- فلسفه تاريخ ابن خلدون ، ص 65
571- تحقيق خليد شحادة ، بيروت ، دارالفكر، 1408
572- الجوهر الثمين ، ص 10
573- الجوهر الثمين ، مقدمه ، ص 13
574- مآثر الانافة ، ج 2، ص 211
575- تحقيق محمد محيى الدين عبدالحميد، قاهره ، افست قم ، رضى ، 1411
576- التاريخ والمورخون بمكة ،ص 234
577- چاپ سنگى توسط عالم الكتب ، بيروت ، مكتبة المتبنى قاهره ومكتبة سعد الدين
دمشق .
578- نك : شذرات الذهب ، ج 1، صص 11 112
579- دمشق ابن كثير، 1406
580- سمط النجوم العوالى ، ج 1، صص 14 19
581- ادبيات فارسى ، ص 438
582- تاريخنگاران ايران ، صص 227 238
583- نك : مقدمه قزوينى بر مجمل التواريخ ، صص لح م .
584- مجمل التواريخ والقصص ، ص 548
585- همانجا.
586- طقبات ناصرى ، ص 8
587- تهران ، دنياى كتاب ، 1363
588- تاريخ بناكتى ، ص 1
589- تاريخ بناكتى ، مقدمه مصحح ، صفحه 14
590- تاريخ بناكتى ، ص 574
591- ادبيات فارسى ، ص 483
592- نك : مقدمه تاريخ گزيده ، ص يب ؛ ادبيات فارسى ، ص 4832
593- ادبيات فارسى ، ص 485
594- ادبيات فارسى ، ص 516
595- ادبيات فارسى ، ص 519
596- ادبيات فارسى ، ص 522
597- ادبيات فارسى صص ، 547 550
598- ادبيات فارسى ، ص 552
599- اين كتاب تحت عنوان تاريخ اهل البيت توسط آقاى جلالى در قم تصحيح و
توسط موسسه آل البيت چاپ شدهاست . وى در مقدمه به
تفصيل درباره نام كتاب ، نام مولف و مطالب ديگر مربوط به كتاب سخن گفته است .
600- كتابخانه ابن طاووس ، ص 604
601- نسخه منحصر آن در اختيار مركز احياء التراث الاسلامى در قم است .
602-الفهرست ، منتخب الدين ، ص 47
603- الفهرست ، منتجب الدين ، ص 76
604- نك : ذريعه ، ج 8، ص 86
605- كتابخانه ابن طاووس ، صص 78 80
606- الفهرست ، ابن نديم ، ص 245
607- رجال النجاشى ، ص 266
608- رجال النجاشى ، ص 81
609- رجال النجاشى ، ص 32
610- كتابخانه ابن طاووس ، ص 227، 228، اربلى نيز موارد فراوانى از
دلائل حميرى نقل كرده است .نك : على بن عيسى اربلى و كشف الغمه ، ص 109
611- الفهرست ، منتجب الدين ، ص 76
612- چاپ جديد آن با تحقيق موسسه البعثة درقم .
613- چاپ سه جلدى آن توسط مدرسة الامام المهدى (ع ) در قم .
614- اين كتاب اخير در سه مجلد با بررسيهايى درباره آن و نيز تعليقات در قم
منتشر شده است .
615- چاپ اخير آن باز بدون تحقيق در قم ، 1376 (انصاريان )
616- پيش از اين درباره شيخ مفيد و آثار تاريخى او سخن گفتيم .
617- چاپ سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى ، تهران .
618- چاپ جديد با تحقيق آقاى هادى به در قم .
619- درباره او نك : تاريخ التراث العربى ، التدوين التاريخى ، ص 208،
209. كتاب مناقب توسط محقق بزرگوار علامه محمد باقر محمودى در سه مجلد توسط
مجمع احياء الثقافة الاسلامية به چاپ رسيده است .
620- اين اثر به كوشش سيد محمد حسينى جلالى توسط انتشارات اسلامى چاپ و
منتشر شده است .
621- نك : الذريعه ، ج 3،ص 219
622- المجدى ، ص 157. در آنجا تصريح مى كند و... ونحن اثنى عشرية .
623- مجمل التواريخ والقصص (به كوشش ملك الشعراء بهار، تهران ، كلاله
خاور) صص 454 458
624- كشف الغمه ، ج 2، ص 306. گويا از كتاب معالم اثرى باقى نمانده گرچه
قطعاتى ازآن در كشف الغمه نقل شده است . نك : على بن عيسى ربلى و كشف الغمه ، ص
121
625- تاريخ گزيده ، ص 207
626- تهران ، انجمن آثارملى ، 1348
627- فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه ملى ايران ، ج 1، ص 365؛ ادبيات
فارسى ، ص 519
628- پيش از اين ، اين كتاب به كوشش ما در سلسله انتشارات كتابخانه آيت الله
مرعشى چاپ شده بود.چاپ جديد آن كه با نسخه اى جديد مقابله شد توسط انتشارات
انصاريان عرضه شده است .
629- در معرفى آن نك : نشر دانش ، سال چهاردهم ، شماره اسفند، ص 57
630- ادبيات فارسى ، ص 819
631- كتاب نقض ، ص 115،295
632- الفهرست ، المنتجب الدين ، ص 108
633- نك : تعليقات الفهرست ، منتجب الدين ، چاپ اموى ، ص 435، ش 394
634- ادبيات فارسى استورى ،ص 785 ،786
635- براى نسخه هاى آن نك : ادبيات فارسى استورى ، ص 785. چاپ آن به
كوشش آقاى محمد سپهرى در سال 1357 در سرى انتشارات ميراث مكتوب به انجام رسيده
636- فهرست نسخه هاى خطى فارسى منزوى ، ص 2704
637-استورى ،ص 899
638- نك : مقدمه بستان الكرام ، ص 15. در اين مقدمه دانش پژوه شرحى از كارهايى
كه در عربى و فارسى درباره اهل بيت از طرف سينان و شيعيان نگاشته شده آورده است
.اى كاش اطلاعات جامعترى در اين باره عرضه مى كرد.
639- كتابخانه ابن طاووس ، ص 482
640- مدنيه منوره ، دارالخضيرى ، 1417.اين گزارش در مجله آينه پژوهش ش 45
چاپ شده است .
641- معجم الادباء،ج 18، ص 7
642- در قرن ششم هجرى يك نويسنده مخالف شيعه در تعريف شيعه نوشت
:اصل مذهب رافضى همين است كه صحابه را دشمن دارند يك عالم شيعه در جواب
نوشت اصل مذهب شيعه اصوليه اماميه اثناعشريه آن است كه آسمان و زمين و هرچه ميان
آسمان و زمين است ... همه را خداى تعالى آفريده و صانع عالم خداست وقديم است ولا
قديم سواه ... قرآن كلام اسوت از اول تاآخر همه صد و حق ... و كفر و ظلم و معصيت نخواهد
و نيافريند... پيغمبر او از آدم تا به محمد(ص ) صادق و امين است ... و بعد وى امام نص و
معصوم ، على مرتضى نص از قبل خداى (نقض ، صص 415 416) اين تعريف تشيع است نه آنچه مؤ لف ادعا كرده
643- تاريخ ادبيات فارسى ، استورى ، ص 775
644- همان ، ص 791
645- همان ، ص 792
646- همان ، ص 795
647- همان ، صص 797 803
648- همان ، صص 792 793
649- همان صص 803 810
650- همان ، صص 810 818
651- همان ، ص 818
652- همان ، ص 819
653- نظير عالم آراى شاه اسماعيل ، عالم آراى شاه طهماسب ، عالم آراى صفوى ، عالم
آراى عباسى . و پيش از صفوى عالم آراى نادرى ، و بعد از صفويه عالم آراى ناد
654- نك : علل برافتادن صفويان ، مقاله ترجمه متون دينى به پارسى در دوره
صفوى ، ص 368. دو ترجمه ديگر نيز در همانجا معرفى شده است .
655- نك : ميراث اسلامى ايران (از انتشارات كتابخانه آية الله مرعشى )، دفتر دوم
، سه رساله درباره ابومسلم و ابومسلمه
656- تاريخ ادبيات فارسى استورى ، ص 865
657- مقالات تاريخى ، دفتر اول ، قم ، الهادى ، 1375
658- در سالهاى اخير، افزون بر آن كه درس تاريخ اسلام به عنوان يك درس
جنبى در كنار درسهاى حوزوى دربرنامه درسى مديريت حوزه پذيرفته شده ، نخست بار
در مركز آموزش امام خمينى رحمة الله عليه به كوشش مولف اين سطور، گروه تاريخ
شكل گرفت . پس ازآن در دفتر همكارى حوزه و دانشگاه نيز بخش تاريخ كار اموزشى خود
را آغاز كرد. افزون بر آن ، در مركز تحقيقات كامپيوترى علوم اسلامى نيز كار
كامپيوترى كردن كتون تاريخ اسلام آغاز شده و تا كنون قدمهايى برداشته شده است .
بايد كار مراكز تحقيقاتى را در زمينه متون شيعى كه بخشى ازآنها تاريخى است و نيز
كارهاى پژوهشى برخى از موسسات تحقيقاتى قم را در زمينه تاريخ ، بر آنچه گذشت
افزود. اين قبيل كارها در مؤ سساتى نظير مراكز تحقيقات وابسته به دفتر تبليغات
اسلامى ، معارف اسلام ، مؤ سسه آل البيت بويژه در نشريه وزين تراثنا انجام مى
گيرد.
659- چاپ پيشين اين كتاب در شش مجلد بود اما چاپ جديد با بازنگرى و تصحيح
هاى فراوان در ده جلد متشر شده است .(دارالسيرة و افست قم ،1418)
660- الملل
والنحل الواردة فى كتاب الانساب ، عبدالله بن صالح البراك ، رياض ، دارالوطن
للنشر، 1417
661- اين گفتار پيش از اين در دو قسمت در مجله پژوهش شماره
اول ودوم از سال نخست به چاپ رسيده واكنون با اصلاحات واضافات در اينجا به چاپ
مى رسد.
|
