7- فضاله بن عبيد  
فضاله بن عبيد يكى از صحابه رسول خدا صلى الله عليه و آله بود كه پس از فتح دمشق به اين شهر آمد و در آنجا سكونت گزيد.
8- ابو درداء و ام درداء  
ابو درداء عويمر بن مالك بن زيد بن قيس بن اميه بن عامر بن عدى بن كعب يكى از صحابه جليل القدر رسول خدا صلى الله عليه و آله بود. سرانجام او در سال سى و هشت هجرى در خلافت على وفات يافت و در باب الصغير، كنار مادرش ام درداء مدفون شد. وى در قلعه دمشق مسجد و معبدى داشت كه به معبد ابى درداء معروف و همواره در آنجا به عبادت مى نشست . ⁽⁵⁰⁾
9- سهل بن ربيع انصارى  
سهل بن ربيع انصارى يكى ديگر از صحابه بزرگوار و از قبيله اوس بود كه در دمشق ساكن شده و در اوائل خلافت معاويه وفات يافت .
د- مقابر زنان بنى هاشم و منسوبان به خاندان رسالت  
1- قبر فضه ، خادمه بزرگوار فاطمه عليها السلام  
فضه نوبيه را دختر يكى از پادشاهان حبشه و يا هند دانسته اند. ⁽⁵¹⁾ اين بانوى بزرگوار سالها در خدمت فاطمه عليها السلام قرار داشت و بيست سال سخنى جز كلمات قرآن از وى شنيده نشده است . قبر وى كمى بالاتر از مرقد عبد الله بن جعفر صادق عليه السلام و حدود يكصد مترى سمت چپ آن يعنى در انتهاى غربى قبرستان قرار دارد.حجره و مرقد او گنبدى كوچك به رنگ سبز داشته و ديواره هاى آن از سنگ سياه است . در داخل آن حجره قبرى است چوبين كه با پارچه اى سبز پوشيده شده است .
2- اسماء بنت عميس همسر جعفر بن ابيطالب عليه السلام ⁽⁵²⁾ 
3- ميمونه دختر امام حسن عليه السلام  
4- حميده دختر مسلم بن عقيل  
اين بانوى بزرگوار در يك حجره و مقبره قرار دارند كه در پشت مقابر سكينه و ام كلثوم و در سمت چپ قبر عبد الله بن جعفر صادق عليه السلام واقع شده است . قبر اول از حميده دختر مسلم بن عقيل - متوفى سال هفتاد هجرى - قبر دوم از اسماء بنت عميس ، همسر جعفر طيار و على عليه السلام - متوفى سال 65 هجرى - و سومين قبر نيز از ميمونه دختر امام حسن عليه السلام است كه هر سه در داخل يك مقبره كاشيكارى شده و چوبين قرار دارند.
5 و 6- قبور منسوب به ام سلمه و ام حبيبه ، همسران رسول خدا صلى الله عليه و آله
در انتهاى ديواره شرقى قبرستان كمى بالاتر از در اصلى و پس از قبر عبد الله بن سجاد عليه السلام - حجره اى بطور مستقل و جدا از ساير قبرستان است كه در آن دو قبر ام حبيبه و ام سلمه همسران رسول خدا(ص ) ديده مى شود قطع بيقين

بايد گفت اين امر صحت ندارد زيرا ام سلمه و ام حبيبه هر دو در قبرستان بقيع در مدينه مدفون هستند.
ه - قبور دانشمندان و زهاد معروف دمشق در باب الصغير  
1- شمس الدين الذهبى ، 2- ابن هشام نحوى ، 3- ابن رجب حنبلى ، 4- ابن قيم جوزى ، 5- ابن عساكر، 6- ابن حورانى دمشقى ، 7- بهلول ، 8- ابن مالك نحوى ، 9- ابراهيم قونوى ، 10- ابو عمرو بن صلاح ، 11- قطب الدين نيشابورى ، 12- فخر بن عساكر، 13- ابن كثير دمشقى ، 14- ابن تيميه .
ى - قبور سلاطين مشهور دمشق  
1- معاويه بن ابى سفيان  
معاويه بن ابى سفيان بن حرب بن اميه تنها حاكمى بود كه چهل سال در دمشق حكومت كرد و در سال 60 هجرى در آن جا مرد. در مكان قبر معاويه بن ابى سفيان اختلاف است . بعضى چون ابن حورانى گويند وى در باب الصغير مدفون شد و ديوارى گرد قبر وى كشيده شده بودند. ⁽⁵³⁾ بعضى چون ابن طولون گويد قبر معاويه همان قبرى است كه اكنون به قبر و مقام هود معروف و در ديواره قبله جامع اموى قرار دارد؛ زيرا به اتفاق علماء، هود به دمشق نيامده و در بلاد سمين مدفون است . ⁽⁵⁴⁾ اما در پشت جامع اموى - در كوچه كنونى معاويه -(زقاق معاويه ) كه از سمت شرق جامع اموى بدان ران راست مقبره اى وجود دارد كه به معاويه منسوب است . اين مقبره حالتى نيمه مخروبه داشته و گنبدى نيز بر فراز آن قرار دارد كه به رنگ قرمز بوده و بيشتر رنگ آن ريخته است .
2- قبر معاويه بن يزيد بن معاويه (معاويه ثانى )  
معاويه بن يزيد بن معاويه بن ابوسفيان معروف به معاويه صغير و معاويه دوم به رغم اينكه فرزند يزيد بود ولى اكثر منابع تاريخى اذعان دارند كه فردى زاهد و پارسا و گوشه گير بوده است . او پس از مرگ پدرش يزيد، بر اساس مسئله خلافت موروثى به عنوان خليفه مسلمين با او بيعت شد ولى با اكراه پذيرفت و بيش از چهل يا بيست روز نيز خلافت نكرد و در عزلت و گوشه گيرى وفات يافت .
4- مقبره صلاح الدين ايوبى  
صلاح الدين بن ايوب بن محمد بن شاذى بن مروان بن يعقوب تكريتى ⁽⁵⁵⁾، يكى از فرماندهان بزرگ اسلام در مقابل صليبى ها و فاتح بيت المقدس بود. قبر او در مدرسه عزيزيه و پشت جامع اموى يعنى در حدود بيست مترى در شمالى جامع و سمت چپ كسى است كه از مسجد خارج مى شود. راه ديگر آن از انتهاى كوچه موازى ضلع غربى جامع اموى و در سمت راست آن است . مدرسه عزيزيه اكنون فقط بعنوان مقبره صلاح الدين مورد بازديد قرار مى گيرد.
5- مقبره ملك عادل ايوبى  
ملك عادل ابوبكر بن ايوب ، برادر سلطان صلاح الدين ايوبى در سال 534 دربعلبك بدنيا آمد. وى دو سال از برادرش صلاح الدين كوچكتر بود.
مدرسه عادليه كه در سمت شمال غربى جامع اموى و در شارع كلاسه ، مقابل مدرسه ظاهريه است ، اكنون مقبره او نيز هست . در داخل مدرسه و در راهروى ورودى سمت چپ ، حجره اى است كه قبر ملك عادل در وسط آن قرار دارد.
6- مقبره نور الدين محمود زنگى شهيد  
سلطان نور الدين محمود بن ابى سعيد زنگى بن سيف الدين يكى از سلحشوران و مجاهدان اسلامى است كه فداكاريها و مجاهدتهاى فراوانى از خود در تاريخ جنگهاى صليبى به ثبت رسانيده است . نور الدين در سال 560 هجرى از دنيا رفته ، او را در مدرسه خود مدفون ساخته اند. ⁽⁵⁶⁾ مدرسه نوريه كه از بناهاى او به سال 556 هجرى است ، در بازار خياطين سابق و سوق العصرونيه كنونى در سمت چپ انتهاى بازار حميديه قرار دارد. مدفن وى در راهروى مدرسه در سمت چپ آن است كه حجره اى كوچك ؛ محراب و گنبدى دارد و پنجره اى از اين مقبره به بازار باز كرده اند كه مردم آن را از بيرون زيارت مى كنند. در كرامات وى مطالبى گفته شده است و بعضى او را مستجاب الدعوه دانسته اند.
بازارهاى تاريخى و مشهور دمشق 
از آنجا كه دمشق در قبل و بعد از اسلام يكى از مراكز تجارى و اقتصادى مهم بوده است ، همه ساله بسيارى از تجار و كاروانهاى تجارتى از شبهه جزيره و ساير نقاط مجاور به سوى آن آمده و در بازارهاى مختلف آن به خريد و فروش و تجارت مى پرداختند. هر يك از اين بازارها مخصوص حرفه اى خاص بوده كه امروزه تمامى آنها همچنان با همان نام و تخصص باقى هستند.
1- بازار حميديه  
يكى از مشهورترين و بزرگترين بازارهاى دمشق سوق الحميديه است .
سبب نامگذارى آن به سوق الحميديه به علت وجود خانقاه يا مدرسه احمديه در آن بود كه بعدها جامع الحميديه در آن مكان ساخته شد و امروزه موجود است . طول بازار ششصد متر و عرض آن پانزده متر است كه از شارع حميديه و كنار قلعه دمشق شروع و تا در غربى ، جامع اموى امتداد مى يابد. امروزه بقاياى ستونهاى معبد ژوپيتر از دوران روم ، در انتهاى بازار حميديه ديده مى شود.
2- بازار مدحت پاشا  
يكى ديگر از بازارهاى بزرگ و مشهور كنونى دمشق سوق مدحت پاشا است . اين بازار جزو غربى شارع مستقيم است كه در عهد روميها ساخته شده و در ميان مردم دمشق به سوق الطويل يا الطويله معروف است .
3- بازار درويشيه  
اين بازار بين دو مدخل غربى سوق حميديه و سوق مدحت پاشا قرار دارد.
4- بازار العماره = بازار نطافين  
اين بازار نزديك مقام و مرقد رقيه سلام الله است ، كه در مدخل جنوبى مرقد قرار داشته و آغاز آن از داخل خيابان ملك فيصل مى باشد.
قصرالعظم (قصر اسعد پاشا) از قصرهاى تاريخى دمشق 
اين قصر كه ابتدا خانه امير تنكر از امراى مماليك دمشق در قرن هشتم بوده ، در سال 1163 هجرى به وسيله امير اسعد پاشا العظم والى عثمانى دمشق ⁽⁵⁷⁾ ساخته شده و بناى آن در سال 1174 ق پايان پذيرفته است . قصر اسعد پاشا بر قسمتى از معبد ژوپيتر رومى واقع و به احتمال زياد قسمتى از قصر معاويه يعنى قصرالخضراء را نيز در بر مى گرفته است . ⁽⁵⁸⁾قصرالعظم در سال 1925 ميلادى دچار آتش سوزى شده و دوباره بازسازى گشته است . مكان آن در سوق البزوريه - در جنوب جامع اموى است . امروزه اين قصر كه يكى از زيباترين قصرهاى موجود دمشق مى باشد به موزه ملى تبديل شده است .
قلعه تاريخى ، نظامى دمشق 
از آنجا كه شهر دمشق در طول تاريخ حيات خود از موقعيت خاص نظامى و استراتژيكى برخوردار بوده است ، بناى قلعه اى مستحكم براى حفاظت و امنيت آن و استقرار فرماندهى نظامى جنگها بويژه جنگهاى صليبى امرى ضرورى بوده است . اين قلعه در دوران روميها ساخته شده و براى محافظت از شهر، حالت دژ مانندى داشته است . قلعه دمشق تنها در دوران سلاجقه (قرن پنجم ) به صورت يك قلعه كامل و پايگاهى نظامى درآمده است .

قلعه مذكور اكنون موجود و در كنار بازار و ميدان حميديه ، جلوه اى تاريخى و نظامى به شهر بخشيده است . ديوارهاى آن از سنگهاى بزرگ و تراشيده شده بوده و هنوز برجهاى آن در چهار سمت سالم بر جاى مانده است . بر ديوار پشت قلعه كه از طرف جامع اموى به آن راه است .
بيمارستان نوريه 
اين بيمارستان نيز يكى از بيمارستانهاى قديمى دمشق است كه به وسيله سلطان نورالدين محمود زنگى شهيد در سال 549 هجرى ساخته شد. در آن مدرسه اى به نام دينسريه وجود داشته كه علماى طب در آنجا به تدريس مى پرداخته اند. از بزرگانى كه نام آنان به عنوان استاد طب در اين بيمارستان ذكر شده مى توان به ابن سينا، پزشك و فيلسوف شهير ايرانى و زهراوى اشاره داشت .
از داخل بازار حميديه نيز به آن راه است . كوچه اى كه از بازار حميديه بدان منتهى مى شود در سمت چپ كسى است كه از جامع اموى وارد بازار مى شود. بيمارستان در حدود يكصد مترى اين كوچه و در سمت چپ قرار دارد. گنبدى به رنگ قرمز و بسيار كوچكى دارد كه ابعاد هندسى به آن داده اند.
قاسيون و آثار تاريخى آن 
يكى از مناطقى كه قدمت و سابقه آن بر شهر دمشق نيز افزون است قاسيون مى باشد. بر اساس رواياتى قبل از آنكه شهر دمشق ساخته شود، مردم بر دامنه كوه قاسيون كه امروز به صالحيه معروف است زندگى مى كردند و سالها بر همين منوال مى گذشت تا اينكه بدنبال افزايش ‍ جمعيت خود به بناى شهر دمشق پرداختند ⁽⁵⁹⁾؛ لذا بايد گفت آثارى كه در دامنه اين كوه قرار دارد گاهى قدمت آنها از آثار داخل شهر دمشق نيز بيشتر است . اين كوه نزد مردم دمشق از تقدس خاصى برخوردار مى باشد چرا كه شاهد حضور انبياء الهى بوده و حتى بعضى از آنان را در دامن خود مدفون ساخته است . رواياتى در فضل اين كوه نقل شده است از جمله اينكه : ابوقتاده گويد: منظور از تين در قرآن كريم والتين و الزيتون كوه دمشق ( قاسيون ) است . ⁽⁶⁰⁾
گويند در پائين اين كوه ، آدم ابوالبشر سكونت داشته ، و در بالاى آن قابيل - برادرش هابيل - را كشته در شرق آن (در منطقه برزه ) حضرت ابراهيم عليه السلام بدنيا آمده ، در سمت غرب آن حضرت مسيح و مادرش مريم پناه گرفته اند و ام حنه ، مادر مريم در دامنه آن ساكن بوده است .
الف - آثار تاريخى قاسيون (صالحيه )  
1- مغاره الدام : 
در كوه قاسيون - در محله الاربعين - غارى است كه گويند حضرت هابيل در آن جا به وسيله برادرش قابيل كشته شد. ⁽⁶¹⁾
مكانى كه خون هابيل در آن ريخته شد به مغاره الدام معروف گشته است . گويند دعا در آنجا مستجاب است .
مكان مغاره الدام كمى پائين تر از غار معروف اصحاب كهف و كنار مغاره الجوع است . امروزه اين محل به الاربعين معروف و نزد مردم دمشق شهرت دارد. از آخر محله اربعين تا مغاره الدام حدود بيست دقيقه در دامنه كوه راه است كه پلكانهايى كه از سنگ و سيمان ساخته شده صعود بر آن آسان گشته است در اين مكان قبه و مسجد كوچكى با گنبدى از گچ و سيمان به رنگ سبز ساخته شده كه مغاره الدام و مغاره الجوع هر دو در اين مسجد قرار دارند و تنها در بعضى از روزهاى هفته از جمله جمعه ها باز و مورد زيارت قرار مى گيرد.
2- مغاره الجوع = الاربعين  
در كوه قاسيون و در محله محله الاربعين - كنار مغاره الدام -

مغاره الجوع قرار دارد. گفته مى شود در اين مكان چهل پيامبر و يا به روايتى چهل تن از صالحان و اولياء خدا از گرسنگى وفات يافتند. ⁽⁶²⁾ اين پيامبران كه به وسيله حكومت هاى ستمگر مورد تعقيب بوده اند به كوه قاسيون پناه آورده و در آنجا روزگار مى گذرانيدند ايشان يكى پس از ديگرى از فرط گرسنگى و سختى وفات يافته اند. بر اين مكان و مغاره الدام به وسيله احمد پاشاى عثمانى مسجدى به سال 1081 هجرى ساخته شده است . ⁽⁶³⁾
3- غار منسوب به اصحاب كهف  

در كوه قاسيون - و در غرب مغاره الدام و مغاره الجوع - غار و مقامى به نام اصحاب كهف وجود دارد. هر چند كه اين امر از لحاظ تاريخى مستند نيست .
در هر صورت ، اين غار در دامنه كوه و در محله ركن الدين قرار دارد. كوچه هاى بسيار تنگ ، باريك ، پرپيچ و خم داشته و هر چند عبور و مرور به وسيله ماشين در آن به سختى امكان پذير است ولى مردم منطقه ناچار به استفاده از آن هستند.
ب - آثار اسلامى قاسيون (صالحيه )  
جامع و مقبره محيى الدين ابن عربى  
ابو عبد الله محمد بن على بن محمد حاتمى طائى اندلسى مكى شامى معروف به ابن عربى از عرفا و زهاد قرن ششم هجرى و صاحب تاءليف مشهور فتوحات مكيه است .

وى در سال 506 هجرى در آندلس بدنيا آمد و در سال 638 هجرى در قريه صالحيه - وفات نمود. مكان جامع و مدرسه محيى الدين بن عربى در صالحيه - محله محيى الدين كنونى - و در دامنه كوه قاسيون قرار دارد. اين محله داراى كوچه هاى پر پيچ و خم و بازارى قديمى است كه حدود هشت قرن به همين نام مشهور بوده است .
آثار و مقابر انبياء در حومه دمشق 
1- قبر حضرت هابيل عليه السلام  
امروزه قبرى در دامنه كوه و در غرب دمشق به هابيل منسوب است . اين مكان نزديك قريه زبدانى و در مسير دمشق - بيروت است كه از شهر تا آنجا حدود 45 كيلومتر راه مى باشد. مسير آن از طريق ساحه الامويين و خيابان المزه به سوى بيروت بوده و پس از قنيطره و زبدانى - به سمت زبدانى - در سمت راست مسير، تابلويى با عنوان نبى هابيل عليه السلام ديده مى شود. از اين جا جاده اى خاكى و باريك در دامنه هاى كوه است كه تا مقبره هابيل عليه السلام حدود 5/4 كيلومتر فاصله دارد.

2- قبر منسوب به حضرت موسى عليه السلام در قريه نيرب  
در قريه نيرب يكى از قراى شهر دمشق - در نزديكى ربوه - قبر حضرت موسى عليه السلام يا مادر مريم قرار دارد. اين قريه در چهار كيلومترى دمشق قديم بوده و مسجد بزرگى در آن به نام جامع القدم ساخته شده است . وجه تسميه آن بخاطر جاى پاهايى است كه بر روى سنگى ديده مى شود و گويند جاى قدمهاى حضرت موسى عليه السلام است .⁽⁶⁴⁾
3- محل سكونت حضرت مريم و عيسى عليه السلام در ربوه  
در دامنه كوه قاسيون - سمت مغرب آن - (انتهاى قاسيون ) قريه ربوه محل سكونت حضرت عيسى عليه السلام و مادرش مريم بوده كه بدان پناه برده اند.
4- مكان تولد يا حضور ابراهيم عليه السلام در برزه  
در دامنه كوه قاسيون و در شرق آن ، قريه اى به نام البرزه است كه به عبدالعزيز بن محمد البرزى منسوب است .⁽⁶⁵⁾ در آن قريه مسجدى ساخته شده كه گويند حضرت ابراهيم عليه السلام در آن مكان كوكب يا ستاره زهره را- كه در قرآن كريم از آن ياد شده - ديده است . فلما جن عليه الليل راءى كوكبا قال هذا ربى فلما افل . .. ⁽⁶⁶⁾
5- مرج عذراء = مرقد مطهر حجر بن عدى و يارانش  
در سال 53 هجرى ، حجر بن عدى يكى از شيعيان فداكار و عالى مقام حضرت على عليه السلام ، به دستور معاويه بن ابى سفيان در مرج عذراء بقتل رسيد. اين مكان در 36 كيلومترى شرق دمشق قرار داشته و امروزه در زبان محلى به عذراء معروف است .

بدنهاى مبارك اين عده ، امروزه در مكانى كه ذكر شد يعنى عدراء مورد زيارت قرار مى گيرند. مقبره آنان داراى ضريحى فلزى برنگ زرد است . بر روى ضريح از بانى آن حاج عبدالنبى عبدالله القطان كويتى - به سال 1413 ق - ياد شده است . فضاى منطقه حدود 25*25 متر مربع بوده و محرابى بسيار ساده دارد. در سمت چپ آن ، جامع حجر است كه از طرف جمهورى اسلامى در ساخت آن همكارى هايى بعمل آمده است . شايان ذكر است در اين مكان تنها بدنهاى حجر بن عدى و پنج تن ديگر از صحابه عالى مقام و ارادتمندان و شيعيان حضرت على عليه السلام بخاك سپرده شده و سرهاى آنان درمسجد الاقصاب نزديكى مقام حضرت رقيه عليها السلام مدفون است . ⁽⁶⁷⁾
6- قنيطره و جولان  
جولان منطقه اى است كه در آخرين نقطه غرب و شمال غربى استان حوران قرار داشته و از لحاظ تقسيمات كنونى ايالتى سوريه ، جزو استان قنيطره است . جولان از مناطق مشهور و قديمى شام بوده و در دوران قديم به آن تراكونيت مى گفتند.
متاءسفانه اكنون شهر قنيطره بكلى خراب شده است . خانه هايى كه با بتون آرمه و سنگ ساخته و بنايى بسيار مستحكم داشته اند، همگى با مواد و بلدوزرهاى اسرائيلى تخريب گشته اند. در وسط شهر بيمارستان دو طبقه جولان است كه متاسفانه از تخريب عمال جنايتكار رژيم صهيونيستى در امان نمانده و جز ديواره ها بقيه قسمتهاى آن تخريب شده است .
در نزديكى مرز كنونى منطقه قنيطره با رژيم صهيونيستى ، قبرستان شهداى اين تجاوز ددمنشانه قرار دارد. اين شهداء مربوط به سالهاى 1972 تم و 1974 م مى باشند كه بسيارى از آنان غير نظامى بوده و چند قبر متعلق به افراد مسيحى نيز در آن ديده مى شود، چون نيمى از مردم آن منطقه مسيحى بوده اند.