اگـر اينجا فقط همين دو فرضيه وجود مى داشت ، يعنى مسئله به همين سادگى مطرح بود كه ((معاويه است و يك مكتب و اين مكتب صددرصد پياده مى شود، و على است و يك مكتب و اين مـكـتـب هـم صـددرصـد پـيـاده مـى شود و معاويه پيروز مى شود))مطلب درست بود چون دو فـرضـيـه بـيـشـتـر وجـود نـداشـت : مـكـتـب عـلى و مـكـتـب مـعـاويـه ، مـكـتـب حـق و مـكـتـب باطل .
واقـعـا وقـتـى بـيـش از دو فـرضـيـه وجـود نـداشـتـه بـاشـد، مـطـلب از هـمـيـن قـبـيـل اسـت : اگـر عـلى بـر حـق اسـت حـتـمـا پـيـروز مـى شود، و اگر معاويه پيروز شود دليل بر اين است كه او بر حق است .
عـلى (عليه السلام ) مى گويد: مطلب اين طور نيست ، فرضيه هاى ديگرى در اينجا وجود دارد كه اين پيروزى ربطى به مكتب على و مكتب معاويه ندارد.
راز پـيـروزى مـعـاويه و شكست شما در امرى است كه نه به مكتب معاويه مربوط است و نه مكتب على ، امرى است مربوط به روحيه شما.
تعبير امام اين است :
باجتماعهم عيل باطلهم ، و تفرقكم عن حقكم .(517)
اگـر كـسـانـى از دور قـضـايـا را نـگـاه كـنند و همين طور (سطحى ) قضايا را بسنجند مى گويند: اين مكتب على است كه دارد شكست مى خورد، و آن مكتب معاويه است كه دارد پيروز مى شـود، پـس حـق بـا مـعـاويـه اسـت . اما اين استدلال غلط است اين مكتب على نيست كه شكست مى خـورد، ايـن مـردم عـراقـنـد كـه شـكـسـت مـى خـورنـد بـه دليـل ايـنـكـه اسـمـا دنـبـال مـكـتـب عـلى هـسـتـنـد ولى عـمـلا دنبال مكتب على نيستند.
امـروز در دنـيـا، بـسـيـارى از افـراد نـظـيـر ايـن حـرفـهـا را بـر اسـاس مـسـلك ((فلسفه عـمـل ))مـى گـويـنـد، ولى بـا سـاده انـديـشـى كـه راسل و امثال او به اين ساده انديشى ها، توجه كرده اند.
حقيقت (518) اين است كه على ع يك هدف داشت ، معاويه هدف ديگرى . هدف على (عليه السلام ) مبارزه با روش معاويه ها بود. على (عليه السلام ) شكست نخورد، پيروز شد. خودش كشته شد ولى هدفش را نگهدارى كرد و زنده نمود.
مـعـروف اسـت كـه در زمـان قـاجـاريـه مرد نسبتا مرد فاضلى كه بسيار خوش ‍ نويس بوده (519) ظـاهـرا از شـيراز رفته بود مشهد براى زيارت . در بازگشت پولش تـمـام مـى شـود يـا دزد مـى زنـد، و در تـهـران در حـالى كـه غـريـب بـوده بـى پـول مـى مـانـد فـكـر مـى كـنـد كـه از هـنـرش كه خطاطى است استفاده كند و ضمنا زياد هم مـعـطـل نـشـود. بـر مى دارد همين عهدنامه اميرالمؤ منين (عليه السلام ) به مالك اشتر را كه بخشى از آن را (قبلا ذكر كرديم )... با يك خط بسيار زيبا مى نويسد. خط كشى مى كند، جـدول بندى مى كند، اين عهدنامه را در يك دفترى مى نويسد و آن را اهدا مى كند به صدر اعظم وقت .
يك روز مى رود نزد صدر اعظم در حالى كه ارباب رجوع هم زياد بوده اند نوشته را به او مـى دهـد و مـى گـويـد: هـديـه نـاقـابـلى اسـت پـس از مـدتـى بـلنـد مى شود كه برود صـدراعـظـم مى گويد: آقا شما بفرماييد با خود مى گويد: لابد مى خواهد مرحمتى بدهد، مـى خـواهـد خـلوت بـشـود. چـنـد نـفـرى را اربـاب رجـوع مـى مـانـنـد. بـاز مـى بـيـنـد خيلى طـول كـشـيـد، بلند مى شود كه برود دوباره صدراعظم مى گويد: آقا شما بفرماييد. تا اينكه همه مردم مى روند، فقط پيشخدمتها مى مانند صدراعظم مى گويد: فرمايشى داريد؟ اين شخص ‍ مى گويد: نه من عرضى نداشتم همين را تقديم كرده بود. پيشخدمتها را هم مى گـويـد: هـمـه تـان بـرويـد بـيـرون كـسـى حـق نـدارد بـيـايـد داخل اطاق . اين بيچاره وحشتش مى گيرد كه اين ديگر چگونه است ؟! صدراعظم مى گويد: بـيـا جلو! مى رود جلو. آهسته در گوشش مى گويد: چرا اين را نوشتى و براى من آوردى ؟ مـى گـويـد: شـمـا صـدراعـظـم يـك مـمـلكـت هـسـتـيـد، ايـن هـم دسـتـور العـمـل مـولا امـيـرالمـؤ مـنـيـن (عـليـه السـلام ) اسـت بـراى كـسـانـى مثل شما. فرمان اوست راجع به اينكه با مردم چطور بايد رفتار كرد. من فكر مى كنم شما هم شيعه اميرالمؤ منين هستيد و چنين چيزى را دوست داريد فكر كردم برايتان هديه اى بياورم . هـيـچ چـيـز مناسبتر از اين پيدا نكردم گفت : بيا جلو رفت جلو. گفت : يك كلمه من مى خواهم بـه تـو بـگـويـم و آن ايـن است كه خود على كه اينها را نوشت و به اينها بيش از هر كس ديـگـر پـايـبـنـد بـود و عمل مى كرد، در سياست از اينها چقدر بهر بردارى كرد كه حالا من بـيـايـم بـه ايـنـهـا عـمـل بـكـنـم ؟ خـود عـلى از هـمـيـن راهـى كـه دسـتـور داد عـمل كرد و ديديم كه تمام ملكش از بين رفت و معاويه بر او مسلط شد. على خودش به اين دسـتـور العـمل عمل كرد و شكست خورد، پس اين چيست كه براى من نوشته اى ؟! گفت : اجازه مى دهيد جواب بدهم ؟ بله . گفت : چرا اين حرف را در ميان جمعيت به من نگفتى ؟ گفت : اگر در مـيـان جـمـعـيـت مـى گـفـتـم پـدرم را در مـى آوردند گفت : بسيار خوب جمعيت كه رفت چرا پـيـشـخـدمـتها را گفتى همه تان برويد بيرون ؟ گفت : اگر يكى از آنها مى فهميد كه من چـنـيـن جـسارتى به على مى كنم پدرم را در مى آورد. گفت : پيروزى على (عليه السلام ) هـمـيـن اسـت . چـرا مـعـاويـه بـعـد از هـزار و سـيصد سال ، احدى كوچكترين احترامى برايش قـائل نيست و جز لعنت و نفرين چيز ديگرى براى او نيست ؟ على (عليه السلام ) هم بشرى بـود مـثل من و تو. اين احترام را از كجا پيدا كرد كه تو اگر به همين نوكرها و پيشخدمتها بـگـويـى آدمـهاى بيگناهى را گردن بزنيد گردن مى زنند ولى اسم على را جراءت نمى كنى با بى احترامى (جلوى آنها ببرى )؟ آيا جز اين است كه على (عليه السلام ) را اينها بـه هـمـيـن صـفـات شـناخته اند كه على مجسمه راستى و درستى ، مجسمه وفاى به عهد و تجسم همين دستور العملى است كه خودش داده است ؟
عـلى (عـليـه السـلام ) بـه مـوجـب ايـن كـه بـه هـمـيـن سـيـاسـت عمل كرد، هم خودش را در دنيا بيمه كرد و هم اينها را. اگر در دنيا فردى پيدا مى شود كه بـه اصول انسانيت عمل مى كند به موجب همين است كه على (عليه السلام ) اينها را نوشت و خـودش عـمـل كـرد اگـر او ايـنـهـا را نـمـى نـوشـت و خـودش عـمـل نـمـى كـرد سـنـگ روى سـنـگ بـنـد نـمـى شـد. تـو خيال كرده اى كه اين اجتماع را با همان سياست خودت حفظ كرده است ؟! اگر مردم دزدى نمى كـنـنـد بـه خـاطـر عـلى (عـليـه السـلام ) و دسـتـورهـاى عـلى و امثال على است . صدى نو مردمى كه فحشاء نمى كنند، با ناموس تو خيانت نمى كنند، به خـاطـر هـمـان عـلى (عـليـه السـلام ) و دسـتـورهـاى عـلى اسـت . تـو خيال كرده اى على (عليه السلام ) شكست خورد؟!
مـعـاويـه (520) بـه مقصد و هدف خود نزديك شد اما با جه وسيله و ابزارى ؟ با اين ابزارها، با ارعاب و قتل و غارت با رشوه دادنها و خريدن عقيده ها، با خيانت در بيت المال با مسموم كردن افرادى مثل مالك اشتر نخعى و عبدالرحمن بن خالد، با جير كردن يك عـده مـردم بـى ايـمـان كـه بـنـشـيـنـنـد بـر پـيـغـمـبـر خـدا دروغ بـبـنـدنـد و حـديـث جـعـل كـنـنـد، بـه قيمت پامال كردن همه اصول اسلامى و انسانى و ضربت به پيكر قرآن زدنها؛ با اين امور و اين وسائل به مقصد خود رسيد.
در عـيـن حـال عـلى (عليه السلام ) هم به مقصد و هدف هاى خود رسيد. هدف على حكمرانى و عـيـش و لذت نـبـود كـه بـگـويـيم با شهادت او از ميان رفت ، هدفش اعتلاى كلمه حق و زنده كـردن نام عدالت بود كه كرد. معاويه دستور مى دهد كه بى گناهان را به خاطر مصالح سـيـاسـى بـكـشـيـد، امـوال را غـارت كـنـيـد، ولى عـلى در هـمـان حال كه ضربت شمشير فرقش را شكافته ، وقتى كه فرزندان عبدالمطلب يعنى خويشان و اقـربـاى نـزديـك خـود را آنـجا مى بيند و در قيافه خشمناك اينها مى خواند كه ممكن است شـهـادت او و مـرگ او سـبـب شـود كـه آنـهـا بـه عـنـوان مسبب و شريك جرم ، خون عده اى را بريزند خطاب به آنها مى فرمايد:
يـا بـنـى عـبـدالمـطـلب ، لاالفـيـنـكـم تـخـوضـون دمـاء المـسلمين خوضا، تقولون : قتل اميرالمومنين ، الا لايقتلن بى الا قاتلى . انظروا اذا انا مت من ضربته هذه ، فاضر بوه ضربة بضربة . (521)
نـكـند بعد از من در خون مردم وارد شويد و قتل اميرالمؤ منين را شعار خود قرار دهيد؛ من اگر با اين ضربت مردم شما فقط يك ضربت به او بزنيد نه بيشتر.
اميرالمؤ منين سياست و هدفش همان احكام اسلام بود؛ در بستر هم كه افتاده بود همان سياست و همان هدف ورد زبانش بود؛ به حسنين (عليه السلام ) مى فرمايد:
اوصـيكما و جميع ولدى و اهلى و من بلغه كتابى ، بتقوى و نظم امركم و صلاح ذات بـيـنـكـم ، فـانـى سـمـعـت جـدكـمـا صـلى الله عـليـه و آله يـقـول : ((صـلاح ذات البـيـن افـضلمن عامة الصلوة و الصيام ))، الله الله فى الايتام ، فلاتغبوا افواههم ، و لايضيعوا بحضرتكم . والله الله فى جيرانكم فانهم وصيد نبيكم مـا زال يـوصـى بـهـم حـتـى ظـنـنـا انـه سـيـورثـهـم والله الله فـى القـرآن ، لايـسـبقكم بالعمل به غيركم . والله الله فى الصلوة فانها عمود دينكم و الله الله فى بيت ربكم ، لاتخلوه ما بقيم ، فانه ان ترك لم تناظروا، والله الله فى الجهاد باموالكم و انفسكم و السـنـتـكـم فـى سـبـيـل الله . و عـليـكـم بـالتـواصـل و التـبـاذل ، و ايـاكـم والتدابر و التقاطع . لاتتركوا الامر بالمعروف و النهى عن المنكر فيولى عليكم اشراركم ثم تدعون فلا يستجاب لكم .(522)
يكى (523) از معيارها كه افراد در سيره هاشان ممكن است به كار ببرند همان اصـل غـدر و خـيـانـت اسـت . اكـثـريـت قـريـب بـه اتـفـاق سـيـاسـتـمـداران جـهـان از اصـل غـدر و خـيانت براى مقصد و مقصود خودشان استفاده مى كنند. بعضى تمام سياستشان بـر اسـاس غدر و خيانت است و بعضى لااقل جايى از آن استفاده مى كنند. يعنى مى گويند: در سـيـاسـت ، اخـلاق مـعـنـى نـدارد، بـايـد آن را رهـا كـرد. يـك مـرد سـيـاسـى قـول مـى دهـد، پـيـمـان مـى بـنـدد، سـوگـنـد مـى خـورد؛ ولى تـا وقـتـى پـايـبـنـد بـه قـول و پـيـمـان و سـوگـنـد خـودش هست كه منافعش اقتضا بكند. همين قدر كه منافع در يك طرف قرار گرفت ، پيمان در طرف ديگر، فورا پيمانش را نقض مى كند...
اين همان اصل غدر و خيانت است ، اصلى كه معاويه در سياستش مطلقا از آن پيروى مى كرد آنـچـه كـه عـلى (عـليـه السـلام ) را از سـيـاسـتـمـداران ديـگـر جـهـان البـته به استثناى امـثـال پـيـغـمـبـر اكـرم مـتـمـايـز مـى كـنـد ايـن اسـت كـه او از اصـل غدر و خيانت در روش پيروى نمى كند ولو به قيمت اينكه آنچه دارد و حتى خلافت از دسـتـش بـرود. چـرا؟ چـون مـى گـويـد: اسـاسـا من پاسدار اين اصولم ، فلسفه خلافت من پـاسـدارى ايـن اصـول انـسـانـى اسـت ، پـاسـدارى صـداقـت اسـت ، پـاسدارى امانت است ، پـاسـدارى وفـاست ، پاسدارى درستى است ، و من خليفه ام براى اينها. آن وقت چطور ممكن اسـت كه من اينها را فداى خلافت كنم ؟! خلافت من براى اينهاست نه تنها خودش چنين است ، در فـرمـانـى كـه بـه مـالك اشـتـر نـوشـتـه اسـت نـيـز بـه ايـن فـلسـفـه تـصـريـح مى كند...(524)
(قرآن هم مى گويد: فما استقاموا لكم فاستقيموا لهم .(525) در مورد مشركين و بـت پـرسـتـهـاسـت كـه بـا پيغمبر پيمان بسته بودند: مادامى كه آنها به عهد خودشان وفادار هستند شما هم وفادار باشيد و آن را نشكنيد اما اگر آنها شكستند، شما نيز بشكنيد).
سياست قرآن بر نيزه كردن (526)
سـيـاسـت ((قـرآن بـر نيزه كردن ))سيزده قرن است كه كم و بيش ميان مسلمين رائج است . مـخـصـوصا هر وقت مقدس مآبان و متظاهران زياد مى شوند و تظاهر به تقوا و زهد بازار پـيـدا مـى كـنـد، سـيـاسـت قـرآن بـر نـيـزه كـردن از طـرف اسـتفاده چى ها رائج مى گردد. درسهائى كه از اينجا بايد آموخت (عبارتند از):
الفـ درس اول اين است كه هر وقت جاهلها و نادانها و بى خبرها مظهر قدس ‍ و تقوا شناخته شوند و مردم آنها را سمبل مسلمان عملى بدانند وسيله خوبى به دست زيركهاى منفعت پرست مـى افـتـد. ايـن زيركها همواره آنها را آلت مقاصد خويش قرار مى دهند و از وجود آنها سدى محكم جلوى افكار مصلحان واقعى مى سازند.
بـسـيـار ديـه شـده است كه عناصر ضد اسلامى رسما از اين وسيله استفاده كرده اند يعنى نيروى خود اسلام را عليه اسلام به كار انداخته اند. استعمار غرب تجربه فراوانى در اسـتـفـاده از ايـن وسـيـله دارد و در مـوقع خود از تحريك كاذب احساسات مسلمين خصوصا در زمـيـنـه ايـجاد تفرقه ميان مسلمين بهره گيرى مى نمايد. چقدر شرم آور است كه مثلا مسلمان دلسوخته اى در صدد بيرون راندن نفوذ خارجى برآيد و همان مردمى كه او مى خواهد آنها را نـجـات دهـد بـا نـام و عـنـوان ديـن و مـذهـب سـدى در مقابل او گردند.
آرى اگـر تـوده مـردم ، جـاهـل و بـى خـبـر بـاشـنـد منافقان از سنگر خود اسلام استفاده مى نـمـايـنـد. در ايـران خـودمـان كـه مـردم افـتـخـار دوسـتـى و ولايـت اهـل بـيـت اطـهـار (عـليـه السـلام ) را دارنـد، مـنـافـقـان از نـام مـقـدس اهـل بـيـت و از سـنـگـر مـقـدس ((ولاء اهـل البـيـت ))سـنـگـرى عـليـه قـرآن اسـلام و اهـل بـيت به نفع يهود غاصب مى سازند و اين ، شنيع ترين اقسام ظلم به اسلام و قرآن و پيغمبر اكرم و اهل بيت آن بزرگوار است . رسول اكرم فرمود:
انـى مـا اخـاف عـلى امـتـى الفـقـر و لكـن اخـاف عـليـهـم سـوء التدبير.(527)
مـن از هـجـوم فقر و تنگدستى بر امت خودم بيمناك نيستم . آنچه از آن بر امتم بيمناكم كج انديشى است .آنچه فقر فكرى بر امتم وارد مى كند فقر اقتصادى وارد نمى كند.
ب ـ درس دوم ايـن است كه بايد كوشش كنيم طرز استنباطمان از قرآن صحيح باشد. قرآن آنـگـاه راهـنـمـا و هـادى اسـت كـه مـورد تـدبـر صـحـيح واقع شود، عالمانه تفسير شود از راهـنـمائيهاى اهل قرآن كه راسخين در علم قرآنند بهره گرفته شود. تا طرز استنباط ما از قـرآن صـحـيح نباشد و تا راه و رسم استفاده از قرآن را نياموزيم از آن بهره مند نخواهيم گـشـت . سـودجـويـان و يـا نـادانـان گـاهـى قـرآن را مـى خـوانـنـد و احـتـمـال بـاطـل را دنـبـال مـى كـنـنـد هم چنان كه از زبان نهج البلاغه (528) شـنـيـديـد آنـهـا كـلمـه حـق را مـى گـويـنـد و از آن بـاطـل را اراده مـى كـنـنـد. ايـن ، عـمـل بـه قـرآن و احـيـاء آن نـيـسـت بـلكـه امـاتـه قـرآن اسـت . عمل به قرآن آنگاه است كه درك از آن دركى صحيح باشد.
قـرآن همواره مسائل را به صورت كلى و اصولى طرح مى كند ولى استنباط و تطبيق كلى بـر جـزئى بـسـتـه بـه فـهـم و درك صحيح ماست . مثلا در قرآن ننوشته در جنگى كه در فلان روز بين على و معاويه در مى گيرد حق با على است در قرآن همين قدر آمده است كه :
و ان طـائفـتـان مـن المـؤ مـنـيـن اقتتلوا فاصلحوا بينهما فان بغت احديهما على الاخرى فقاتلوا التى تبغى حق تنى ء الى اءمر الله .(529)
اگـر دو گـروه از مـؤ مـنـان كـارزار كـردنـد، آشـتـى دهـيد آنان را و اگر يكى بر ديگرى سـركـشـى و سـتـمـگـرى كـنـد بـا آنكه ستمگر است نبرد كنيد تا به سوى فرمان خدا خدا برگردد.
ايـن قـرآن و طـرز بـيـان قـرآن . امـا قـرآن نـمـى گـويد: در فلان جنگ فلان كس حق است و ديـگـرى بـاطـل . قـرآن يـكـى يـكـى اسـم نـمـى بـرد، نـمـى گـويـد: بـعـد از چهل سال يا كمتر و يا بيشتر مردى به نام معاويه پيدا مى شود و با على جنگ مى كند شما بـه نـفـع عـلى وارد جـنگ شويد. و نبايد هم وارد جزئيات بشود. قرآن نبايد موضوعات را شماره كند و انگشت روى حق و باطل بگذارد چنين چيزى ممكن نيست .
قرآن آمده است تا جاودانه بماند پس بايد اصول و كليات را روشن كند تا در هر عصرى بـاطـلى ، رودرروى حـق قـرار مـى گـيـرد مـردم بـا مـعـيـار آن كـليـات عـمـل كـنـنـد. ايـن ديـگـر وظـيـفـه خـود مـردم اسـت كـه بـا ارائه اصـل ((و ان طـائفتان من المؤ منين اقتتلوا...)) چشمشان را باز كنند و فرقه طاغى را از فـرقـه غـيـر طـاغـى تـشـخـيـص دهند و اگر واقعا فرقه سركش دست از سركشى كشيد بـپـذيـرنـد و امـا اگـر دست نكشيد و حيله كرد و براى اينكه خود را از شكست نجات دهد تا فـرصـت جـديـدى بـراى حـمـله بـه دسـت آورد و دوبـاره سـركـشـى كـنـد و بـه ذيل آيه كه مى فرمايد:
((فان فائت فاصلحوا بينهما)). (530) متمسك شود، حيله او را نپذيرند.
تـشـخيص همه اينها با خود مردم است . قرآن مى خواهد مسلمانان رشد عقلى و اجتماعى داشته باشند و به موجب همان رشد عقلى ، مرد حق را از غير مرد حق تميز دهند. قرآن نيامده است كه بـراى هـمـيـشـه بـا مـردم مـانـنـد ولى صـغـيـر، بـا صـغـيـر عـمـل كند، جزئيات زندگى آنها را قيموميت شخصى انجام دهد و هر مورد خاص را با علامت و نشانه حسى تعيين نمايد.
اساسا شناخت اشخاص و ميزان صلاحيت آنها و حدود شايستگى و وابستگى آنها به اسلام و حـقـايـق اسـلامـى خـود يـك وظـيـفـه اسـت و غالبا ما از اين وظيفه خطير غافليم . على (عليه السلام ) مى فرمود:
انكم لن تعرفوا الرشد حتى تعرفوا الذى تركه .(531)
هـرگـز حق را نخواهيد شناخت و به راه راست پى نخواهيد برد مگر آن كس ‍ كه راه راست را رها كرده بشناسيد.
يـعـنـى شـنـاخـت اصـول و كـليات به تنهائى فائده ندارد تا تطبيق به مصداق و جزئى نـشـود، زيـرا مـمكن است با اشتباه درباره افراد و اشخاص و با نشناختن مورد، با نام حق و نـام اسـلام و تـحـت شـعـارهـاى اسـلامـى بـر ضـد اسـلام و حـقـيـقـت و بـه نـفـع باطل عمل كنيد.
در قرآن ، ظلم و ظالم و عدل و حق آمده است اما بايد ديد مصداق آنها كدام است ؟ ظلمى را حق ، و حـقـى را ظـلم تـشـخـيـص نـدهـيـم و بـعـد بـه مـوجـب هـمـيـن كـليـات و بـه حـكـم قرآن به خيال خودمان سر عدالت و حق را نبريم . ج . مارقين
پيدايش خوارج (532)
خـوارج يعنى شورشيان . اين واژه از ((خروج ))(533) به معناى سركشى و طـغـيـان گرفته شده است . پيدايش آنان (534) در جريان حكميت است . در جنگ صـفـيـن در آخـريـن روزى كـه جـنـگ داشـت بـه نفع على خاتمه مى يافت معاويه با مشورت عمروعاص دست به يك نيرنگ ماهرانه اى زد. او ديد تمام فعاليتها و رنجهايش بى نتيجه مـانـد و بـا شـكـسـت يـك قـدم بيشتر فاصله ندارد فكر كرد كه جز با اشتباهكارى راه به نـجـات نـمـى يـابـد دسـتـور داد قـرآنـهـا را بـر سـرنـيـزه هـا بـلنـد كـنـنـد كـه مـردم ! ما اهـل قبله و قرآنيم بيائيد آن را در بين خويش حكم قرار دهيم اين سخن تازه اى نبود كه آنها ابـتـكار كرده باشند همان حرفى است كه قبلا على گفته بود و تسليم نشدند و اكنون هم تسليم نشده اند بهانه اى است تا راه نجات يابند و از شكست قطعى ، خود را برهانند.
على فرياد بر آورد نزنيد آنها را، اينها صفحه و كاغذ قرآن را بهانه كرده مى خواهند در پـناه لفظ و كتابت قرآن خودشان را حفظ كنند و بعد به همان روش ضد قرآنى خود ادامه دهـنـد. كاغذ و جلد قرآن در مقابل حقيقت آن ، ارزش و احترامى ندارد. حقيقت و جلوه راستين قرآن منم . اينها كاغذ و خط را دستاويز كرده اند تا حقيقت و معانى را نابود سازند.
عـده اى از نـادانـهـا و مـقـدس نـمـاهـاى بـى تـشـخـيـص كـه جـمـعـيـت كـثـيـرى را تشكيل مى دادند با يكديگر اشاره كردند كه على چه مى گويد: فرياد بر آوردند كه با قران بجنگيم ؟! جنگ ما به خاطر احياء قرآن است آنها هم كه خود تسليم قرآنند پس ديگر جـنگ چرا؟ على گفت : من نيز مى گويم به خاطر قران بجنگيد، اما اينها با قرآن سروكار ندارند، لفظ و كتابت قرآن را وسيله حفظ جان خود قرار داده اند.
(ايـنـان (535)) از پـشـت بـه هـدفـهـاى امـيرالمؤ منين خنجر زندند اينها از اين تاريخ ، دشمن سرسخت اميرالمؤ منين على (عليه السلام ) شدند. فرق اينها كه خوارج اند با ساير دشمنان يعنى ((نواصب )) اين بود كه اينها براى دشمنى خودشان با حضرت از روى خـيـال خـود، فـلسـفـه و مـبنايى هم تراشيده بودند و اين را به صورت يك مذهب و روش دينى در آوردند؛ تعصب را با جهل آميختند و همين امر منجر به ضربت خوردن اميرالمؤ منين و شهادت آن حضرت شد؛ عبدالرحمن بن ملجم مرادى يكى از همين افراد است .
بعد از همه اينها، يك عامل بزرگ كه در همه اين جريانها و هدف تهمت قرار دادن ها و فتنه انـگـيـزيـها و آتش افروزيها مؤ ثر بود و زياد موثر بود جهالت و بى خبرى عامه مردم بود. جهالت است كه يك انبوه عظيم از مردم را آلت و ملعبه فكر و اراده يك عده دنيا پرست قرار مى دهد. اميرالمؤ منين خودش به اين عامل اشاره مى كند و مى فرمايد:
الى الله اشكو من معشر يعيشون جهالا، و يموتون ضلالا، ليس فيهم سلعة ابور من الكـتـاب اذا تـلى حـق تـلاوتـه ، ولاسـلعـة انـفـق بيعا و لا اغلى ثمنا من الكتاب اذا حرف عن مواضعه .(536)
به خدا شكايت مى كنم از مردمى كه در جهالت و نادانى زندگى مى كنند و در گمراهى مى مـيـرنـد مـتـاعـى كـم بـهـاتـر از قرآن در ميان آنها نيست اگر حقايق آن گفته شود، و متاعى گرانبهاتر از قرآن براى آنها نيست اگر تحريف شود و حقايقش وارونه گردد.
اين بود كه مى فرمود:
غـدا تـرون ايامى ، و يكشف لكم عن سرائرى ، و تعرفوننى بعد خلو مكانى و قيام غيرى مقامى .(537)
اوليـن (538) جـريـان جـمـودآمـيـزى كـه در تـاريـخ اسـلام پـيـدا شـد جريان ((خـوارج )) بـود. خـوارج بـه اسـلام زيـاد ضربه زدند و ضربه اينها نه تنها از اين نـاحـيـه بـود كـه مـدتـى فـسـاد كردند، ياغى شده و اشخاص بى گناهى از جمله حضرت اميرالمؤ منين را كشتند، بلكه غير از اينها ضربه بزرگى به عالم اسلام وارد ساختند.
شـمـشـيـرى (539) كـه بر فرق على خورد به دست يك مرد خارجى مذهب بود. خـوارج از فـرق اسلامى هستند؛ گو اين كه طبق عقيده ما آنها كافرند، اما آنها خود را مسلمان مـى دانـسـتند بلكه فقط خودشان را مسلمان مى دانستند و ديگران را بى دين و خارج از دين به حساب مى آورند.
هيچ كس ادعا نكرده كه خوارج به اسلام عقيده نداشته اند، بلكه همه اعتراف دارند كه آنها شـديـدا و بـا تعصب زيادى به اسلام معتقد بودند. خصلت بارز اينها دوريشان از فكر و تـعـقـل اسـت . خـود عـلى (عـليـه السـلام ) كـه از آنـهـا نام مى برد آنها را مردمى معتقد ولى جـاهـل و قـشـرى مـعـرفـى مـى كـنـد مـردمـى بـودنـد مـتـعـبد، شب زنده دار و قارى قرآن ، اما جـاهـل و سـبـك مـغـز و كـم تـعـقـل و بـلكـه مـخـالف فـكـر و تعقل در كار دين .
على (عليه السلام ) در آن اتمام حجتى كه با آنها فرمود: به آنها گفت :
و قـد كـنـت نـهـيـتـكم عن هذه الحكومة فاءبيتم على اباء المخالفين (المنابذين )، حتى صرفت راءيى الى هواكم ، و اءنتم معاشر اءخفاء الهام ، سفهاء الاحلام .(540)
شـمـا امروز به من اعتراض داريد در امر حكميت و مى گوييد: خطا بود و ما توبه كرديم و تو هم توبه كن و قرار را نقض كن . من اول كار به شما گفتم كه تسليم حكميت نشويم ، و شما آن وقت سخت ايستاديد و شمشير كشيدند و گفتيد: ما به خاطر قرآن مى جنگيم و اينها قرآن را جلو آورده اند تا من كرها و اجبارا تن دادم و پيمان بستم ؛ حالا مى گوييد غلط بود و بـه مـن تـكـليـف مـى كـنـيـد آن را نـقـض كـنـم . چـطـور نـقـض كـنـم و حـال آنكه در قرآن فرموده ((اءوفوا باعقود)) (541) پيغمبر با مشركين كه پـيـمـان مـى بـسـت هـرگـز نقض نمى كرد جايز نمى دانست با طرف غدر و مكر شود و بر خلاف پيمان رفتار شود، طرف هر كس بود ولو مشرك و بت پرست بود؛ حالا شما بعد از عقد پيمان به من تكليف مى كنيد نقض كنم .
ايـن مـطـالب را عـلى (عـليـه السـلام ) در مـواقع مختلف به آنها فرمود: آن جمله اى كه درد اصلى آنهاست همين بود كه فرمود:
و اءنتم معاشر اءخفاء الهام سفهاء الاحلام . (542)
شما گروهى هستيد سبك مغز و كم خرد و نادان . عيب كار شما هم همين است ؛ يك روز با شدت از حكميت طرفدارى مى كنيد و يك روز به اين شدت آن را كفر و ارتداد مى خوانيد.
تـاريـخ خـوارج ، عـجيب و عبرت انگيز است از اين نظر كه وقتى عقيده دينى ، با جهالت و نادانى و تعصب خشك آميخته شود چه مى كند...
مـورخـيـن نـوشـتـه انـد ايـنـهـا مـردمـى بـودنـد كـه از گـنـاهـانـى از قـبـيـل دروغ پـرهـيـز داشـتـه انـد حـتـى در حـضـور جـبـارانـى مـثـل ((زيـاد)) عـقـيـده خـودشـان را كـتـمـان نـمـى كـردنـد بـا اهـل مـعـصـيـت مـخـالف بودند، بعضى ها قائم الليل و صائم النهار بودند. از آن طرف ، عـقـايـدى قـشرى و سطحى داشتند. در مورد خلافت معتقد بودند لزومى ندارد يك نفر خليفه باشد؛ قرآن هست ، مردم به قرآن عمل كنند.
ابن ابى الحديد مى گويد: بعد كه ديدند نمى توانند بدون زعيم و رئيس ‍ باشند از اين عـقـيـده عـدول كـردنـد و بـا عـبـدالله بن وهب راسبى كه از خودشان بود بيعت كردند. همان طـورى كـه مـقـتـضـاى كـم عقلى و سبك مغزى است بسيار در عقايد خودشان تنگ نظر بودند اكـثر خوارج همه فرق مسلمين را كافر مى دانستند، با آنها نماز نمى خواندند، ذبيحه آنها را نـمـى خـوردنـد، بـه آنـهـا زن نـمـى دادنـد و از آنـهـا زن نـمـى گـرفـتـنـد، عـمـل را جزء ايمان مى شمردند و همين جهت كه عمل را جزء ايمان مى دانستند آنها را تنگ نظر كـرده بـود و بـه هـمـيـن سـبـب از هر كس گناه كبيره اى مى ديدند مى گفتند: كافر شد، مى گفتند:جز ما باقى همه كافر و اهل جهنم اند.
دموكراسى على (543)
امـيرالمؤ منين با خوارج در منتهى درجه آزادى و دموكراسى رفتار كرد. او خليفه است و آنها رعيتش 7 هر گونه اعمال سياستى برايش مقدور بود اما او زندانشان نكرد و شلاقشان نزد و حـتـى سـهـمـيـه آنـان را از بـيـت المـال قـطع نكرد، به آنها نيز هم چون ساير افراد مى نگريست اين مطلب در تاريخ زندگى على عجيب نيست اما چيزى است كه در دنيا كمتر نمونه دارد. آنها در همه جا در اظهار عقيده آزاد بودند و حضرت خودش و اصحابش با عقيده آزاد با آنـان روبـرو مـى شـدنـد و صـحـبـت مـى كـردنـد، طـرفـيـن استدلال مى كردند، استدلال يكديگر را جواب مى گفتند.
شـايد اين مقدار آزادى در دنيا بى سابقه باشد كه حكومتى با مخالفين خود تا اين درجه بـا دمـوكـراسى رفتار كرده باشد جلوى (544) چشم ديگران مى آمدند به او جسارت و اهانت مى كردند و على حلم مى ورزيد على بالاى منبر صحبت مى كرد، كى از اينها پـارازيـت مـى داد. روزى عـلى بـالاى منبر بود، يك كسى سؤ الى كرد، على بالبداهه يك جـواب بـسيار عالى به او داد كه اسباب حيرت و تعجب همه شد و شايد همه تكبير گفتند. يـكـى از ايـن خـارجـيـهـا آنجا بود، گفت : ((قاتله الله ما افقهه )) خدا بكشد اين را، چقدر ملاست ؟! اصحابش خواستند كه بريزند به سر او فرمود: چكارش داريد يك فحشى به من داده حداكثر اين است كه يك فحشى به او بدهيد، نه كارى به او نداشته باشيد.
عـلى مـشـغـول نـماز خواندن است ، نماز جماعت دارد مى خواند، در حالى كه خليفه مسلمين است (ايـن چـه حلمى است از على ؟!) اينها به على اقتداء كه نمى كردند، مى گفتند: على مسلمان نـيـسـت ، عـلى كـافـر و مـشـرك اسـت در حـالى كـه عـلى مـشـغول قرائت حمد و سوره بود، يكى از اينها به نام ابن الكواب آمد با صداى بلند اين آيه قرآن را به عنوان (545) كنايه به على ،... خواند:
و لقـد اوحـى اليـك و الى الذيـن مـن قـبـلك لئن اشـركـت لحـبـطـن عـمـلك ولتكونن من الخاسرين .(546)
ايـن آيـه خـطـاب بـه پـيـغـمـبـر اسـت كـه بـه تـو و هـم چـنـيـن پـيـغـمـبـران قبل از تو حى شد كه اگر مشرك شوى اعمالت از بين مى رود و از زيانكاران خواهى بود. ابـن الكواء (547) با خواندن اين آيه خواست به على گوشه بزند سوابق تـو را در اسـلام مـى دانيم ، اول مسلمان هستى ، پيغمبر تو را به برادرى انتخاب كرد، در ليـلة المـبـيـت فداكارى درخشانى كردى و در بستر پيغمبر خفتى ، خودت را طعمه شمشيرها قرار دادى و بالاخره خدمات تو به اسلام قابل انكار نيست ، اما خدا به پيغمبرش هم گفته اگـر مـشـرك بـشـوى اعـمـالت بـه هـدر مـى رود، و چـون تـو اكـنـون كـافـر شـدى اعمال گذشته را به هدر دادى .
عـلى در مـقـابـل چـه كرد؟! تا صداى او به قرآن بلند شد سكوت كرد تا آيه را به آخر رساند. همين كه به آخر رساند، على نماز را ادامه داد. باز ابن الكواء آيه را تكرار كرد و بلافاصله على سكوت نمود.
على سكوت مى كرد چون دستور قران است كه :
(و) اذا قرى ء القران فاستمعواله و انصتوا.(548)
(و) هنگامى كه قرآن خوانده مى شود گوش فرا دهيد و خاموش شويد.
و بـه هـمين دليل است كه وقتى امام جماعت مشغول قرائت است ، ماءمومين بايد ساكت باشند و گوش كنند.
بـعـد از چـند مرتبه اى كه آيه را تكرار كرد و مى خواست وضع نماز را به هم زند، على اين آيه را خواند:
فاصبر ان وعدالله حق و لايستخفنك الذين لايوقنون .(549)
صبر كن وعده خدا حق است و خواهد فرا رسيد. اين مردم بى ايمان و يقين ، تو را تكان ندهند و سبكسارت نكنند ديگر اعتنا نكرد و به نماز خود ادامه داد.(550)
اصول مذهب خوارج (551)
آيـا خـوارج بـه ايـن مـقـدار قـنـاعـت كـردنـد؟ اگـر قـنـاعـت مـى كـردنـد مـشـكـل بـزرگـى بـراى عـلى نـبـودنـد كـم كـم دور هـم جـمـع شـدنـد، جـمـعـيـت و حـزبـى تـشـكـيـل دادنـد بـلكـه يـك فـرقـه اى تـشكيل دادند، يك فرقه اسلامى (اين كه مى گويم ((اسلامى )) نه واقعا جزء مسلمانان هستند، اينها از نظر ما كافرند) و يك مذهبى در دنياى اسـلامـى ابـداع كـردنـد، بـراى مـذهـب خـودشـان يـك اصول و فروعى ساختند، گفتند: كسى از ماست كه :
اولا مـعـتـقـد باشد كه هم عثمان كافر است ، هم على ، هم على ، هم معاويه ، و هم كسانى كه بـه حـكـمـيت تسليم شدند، خود ما هم كافر شديم ولى ما توبه كرديم ، و فقط هر كسى كه توبه كند مسلمان است .
هـمـچـنـيـن گـفـتـنـد: امـر بـه مـعـروف و نـهـى از مـنـكـر شـرط نـدارد در مـقـابـل هـر امـام جـائر و هـر پـيـشـواى ظـالمـى در هـر شـرائطـى بـايـد قـيـام كـرد ول با يقين به اين كه قيام بى فايده است . اين هم يك چهر خشن عجيبى به اينها داد.
اصل ديگرى كه براى مذهب خوشان تاءسيس كردند كه باز حاكى از تنگ نظرى و جهالت ايـنـهـا بـود، ايـن بـود كـه گـفـتـنـد: اسـاسـا عـمـل ، جـزء ايـمـان اسـت ، و ايـمـان مـنـفـك از عـمـل نـداريـم مـسـلمـان بـه گـفـتـن : ((اشـهـد ان لا اله الا الله و اشـهـد ان مـحـمـدا رسـول الله )) مـسـلمـان نـيست . مسلمان اگر نمازاش را خواند روزه اش را گرفت ، شراب نـخـورد، قـمار نكرد، زنا نكرد، دروغ نگفت ، و اگر از هر گناه كبيره اى پرهيز كرد تازه اول اسـلامش است . و اگر مسلمان يك دروغ بگويد، اصلا او كافر است (552) نجس است و مسلمان نيست اگر يك بار غيبت بكند يا شراب بخورد از دين اسلام خارج است .
بـراى اوليـن بـار (553) ((خـوارج )) اين عقيده را اظهار كردند كه ارتكاب گـنـاه كبير بر ضد ايمان است يعنى مساوى با كفر است پس مرتكب گناه كبيره كافر است ...